Sağırdere: “Sağırdere”de, Kemal Tahir, hikayesini
köy-kent ikilemi üzerine kurarken, yoksul köylünün küçük dünyasını
olanca sadeliği ve samimiyetiyle anlatır. Çocuksu bir aşkla tutulduğu
kıza kavuşamayan Mustafa’nın köye katlanamayıp Ankara’ya çalışmaya
gitmesi, orada bütün zorluklara rağmen tutunmaya çalışması, kent
hayatını görüp, kendini sorgulamaya başlaması, sonrasında ise değişerek
köye geri dönmesini anlatan “Sağırdere”, bir yandan da naif bir aşk ve
ergenlik hikayesidir. Bu pastoral roman, küçük, yoksul ama yaşam dolu
dünyaların içine bizi yeniden taşırken, feodal dünyanın acımasızlığını
da göz önüne seriyor…
Rahmet Yolları Kesti: Kemal Tahir bu eserinde uzun yıllar Türk edebiyatını meşgul eden eşkıyalık olgusuna başka bir açıdan bakar. Ağalık sisteminin eşkıyalıkla yoğun ilişkisini ve bunun giderek bir zorbalığa dönüştüğünü, halk arasında eşkıyalığa duyulan hayranlığın aslında çaresizlikten kaynaklandığını söyler. Kendi düzenini kurmuş eşkıya eskisi iki ağanın genç yaşta bir kızı kaçırmak için tezgahladığı oyunlar ve uzun, yağmurlu bir kış gecesinde meydana gelen olaylar hem eşkıya-ağanın hem halkın hem de zulme uğrayanların gözünden olanca canlılığıyla anlatılmıştır.
Bozkırdaki Çekirdek: Türk eğitim tarihinin en orijinal
girişimlerinden biri olan Köy Enstitüleri, üzerinde konuşulması ve
yazılması tabu sayılan konulardan birisidir bir bakıma. Kemal Tahir,
“Bozkırdaki Çekirdek”te, diğer romanlarında da yaptığı gibi bu tabuyu
yıkmaya çalışarak Türk toplumunun Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanırken
bazı devrimleri yukarıdan aşağıya uygulamak zorunda kalışını gözden
geçirir. Nisan 1965’te Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilen “Bozkırdaki
Çekirdek”, dünya eğitim tarihinde de reform olarak değerlendirilen Köy
Enstitüleri’ni anlamamıza da yardım edecek bir Kemal Tahir klasiği…
Namuscular: Kemal Tahir’in cezaevinde kaldığı yıllarda
yazdığı ve cezaevine “namus meselesi” yüzünden düşmüş sıradan insanların
dramını derinlikli ve çözümleyici bilgilerle aktardığı romanıdır.
Olumsuz koşullar, cezaevlerindeki sömürü, cahillik, yoksulluk, geri
kalmışlık ve boyun eğmişlik bu insanların belini bükse de onlar için
başkaldırı söz konusu değildir.
Esir Şehrin Mahpusu: Esir Şehir Üçlemesi’nin ikinci cildi “Esir Şehrin Mahpusu”nda, Kamil Bey hapistedir; kendisiyle, ailesiyle ve ait olduğu Osmanlı aristokrasisiyle derin bir hesaplaşmaya girişir. Çürümüş, işbirlikçi aileler, Anadolu’da gitgide güçlenen Kuvayı Milliye direnişi ve hapiste, korkunç bir dram içinde, yapayalnız, kendisini Kurtuluş Mücadelesi’yle yeniden yaratmaya karar veren Kamil Bey…
Yorgun Savaşçı: Esir Şehir Üçlemesi’nde Millicileri İşgal Kuvvetleri’nin baskısı altındaki İstanbul’da anlatan Kemal Tahir, “Yorgun Savaşçı”da onları Anadolu’ya gönderir. “Yol Ayrımı”nda yan karakterlerden biri olarak karşımıza çıkan Cehennem Topçu Cemil, “Yorgun Savaşçı’nın baş kahramanıdır. İstanbul’a geldiğinden beri, bir türlü üzerinden atamadığı yorgunluğu sanki dinlendikçe çoğalan Cemil, bir yandan aşık olup evlendiği teyze kızı Neriman ile her şeyi uzakta bir köyde yaşamayı isteyecek kadar bıkkın; diğer yandan Anadolu’ya geçip Milli Mücadele’de ön saflarda yer almayı isteyecek kadar da cesurdur. 1919 ve 1920 yıllarında İstanbul’daki örgütlenmeleri ve Anadolu direnişini anlatan “Yorgun Savaşçı”, Cumhuriyet’in kuruluşuna giden sürecin romanı olarak da okunabilir.
Büyük Mal: Kemal Tahir külliyatının en renkli romanlarından biridir, cumhuriyetin kuruluş yıllarına ve İzmir suikasti çevresinde gerçekleşen kırsal dönüşümlere odaklanan ve kurucu mitoslara yönelik ince eleştiriler içeren roman, muhteşem bir dil, güçlü karakterler ve keskin bir dikkatle örülmüş.
Körduman: İkinci Dünya savaşı başlamak üzeredir. Anadolu köylerinde traktör sesinin duyulmasına az bir zaman kalmıştır. Tüm dünyayla beraber Anadolu’da değişimlere gebedir. Sağırdere ve Körduman Kemal Tahir’in Anadolu insanının gerçeğini, yaşam anlayışını, kültür yapısını, tarih içindeki yeriyle saptamaya çalıştığı tam anlamıyla “gerçekçi” romanlarıdır.
Yediçınar Yaylası: Kemal Tahir’in, bir üçleme oluşturan ve Çorum çevresinde geçen “Yediçınar Yaylası”, “Köyün Kamburu” ve “Büyük Mal” adlı romanları; Tanzimat’ın ilanından Atatürk’ün ölümüne kadar geçen dönemde, üç ayrı nesil çevresinde, toplumdaki sosyal gelişmelere uygun olarak değişen mülkiyet ilişkilerinin, toprak ağalığı düzeni ve eşkıyalık hareketlerinin gerçek yüzünü anlatır. Kemal Tahir’e özgü yaratıcılık ve dehayla dolu bu romanlarda, dahiyane bir biçimde üsluplaştırılmış Çorum ağzıyla, geleneksel halk hikayeleri ve meddah anlatımından yararlanılarak, Tanpınar’ın deyimiyle, büyük bir dil makinesi üretildiği görülür.
Kelleci Memet: Kelleci Memet’te, Kemal Tahir, 1940’larda Çankırı Cezaevi’nde tutuklu bulunan, ağasını “yanlışlıkla” vurmuş, on beşindeki Kelleci Memet’in hikayesini anlatır. Kemal Tahir’in, bu büyük dil ustasının Memet’in hikayesi üzerinden anlattığı hep aynı insandır: Cinci Nezir’iyle, Şeker Emin’iyle, Terzi Bekir’iyle tüm bir ezilmiş, yok sayılmış, eğitilmemiş; hem kurnaz ve masum, üstelik alabildiğine şenlikli insanımız…
Damağası: Kemal Tahir’in cezaevi yıllarında tutmaya başladığı ve ölümüne yakın zamanlara kadar üzerinde çalıştığı notlardan oluşur. Bu notlarında cezaevi yaşamını ve kırsal kesim insanının küçük ama entrikalarla ve kırılmalarla dolu yaşamını ele alırken, Orta Anadolu insanını, koşulları içinde bütün derinliğiyle işler. Köy insanının dramını ele alırken ona sadece bakmakla yetinmez, onu çözmeye ve anlamaya çalışır. Oluşturduğu, alabildiğine canlı karakterlerin üzerinden bir Anadolu insanı panoraması çizer. “Damağası” bir bütün olarak birbirini tamamlayan, yeniden ele alan üç çalışmadan oluşuyor. Kemal Tahir’in daha yayınlanmadan tartışmalar yaratmış notları/müsveddeleri yıllar sonra yeniden okuruyla buluşuyor.
Köyün Kamburu: “Memleketin gerçeklerini yazmak isteyen bir realist romancı bugünkü tarih devresinde köyü, köylüyü yanlışsız tanımak, fantezilerini kullanmadan tanıtmak zorundadır… Gerek işçi, gerek esnaf, gerekse memur, tüccar, devlet adamı olarak hepimiz hala biraz köylüyüz. Köyün, köylülüğün özellikleri gözden kaçırılırsa şehirlilerin Türk milletini damgalayan özellikleri ya hiç aydınlatılmaz, ya da işe yaramayacak şekilde yarım yırtık aydınlatılmış olur” diyen Kemal Tahir, “Köyün Kamburu”nda Narlıca Köyü’nde yaşananları Çalık Hafız’ın gözünden ve dilinden son derece çarpıcı bir biçimde anlatır. “Köyün Kamburu”; geleneksel düşünme biçimlerine ve inançlara ve köylülüğe tutulmuş güçlü, sarsıcı ve traji-komik bir ayna… 1958’de Yeni Gazete’de tefrika edilen “Köyün Kamburu”, Les Tors du Vilage adıyla Fransızcaya çevrilmiştir.
Hür Şehrin İnsanları: Hür Şehrin İnsanları ölümünden sonra Kemal Tahir’in “sarı defterleri” arasında bulunmuş bir romandır.