"Gençliğimiz" Peyami Safa

2 Nisan 1899'da istanbul Gedikpaşa'da doğdu ve ismi Tevfik Fikret tarafından konuldu. Babası Trabzonlu köklü bir aileye mensup olan şair İsmail Safa, annesi Server Bedia Hanım'dır. Bir buçuk yaşınday­ken babası sürgünde bulunduğu Sivas'ta öldü ve ağabeyi İlhami ile birlikte annesi tarafından zor şartlarda yetiştirildi. İlk öğ­renimine devam ederken sağ kolunda ortaya çıkan kemik veremi yüzünden kendini çok küçük yaşta doktorların, hasta bakıcıların ve ilaç kokularının arasında buldu (1908) 1910'da başladığı Vefa İdadi­si 'ni bu hastalık ve ailesinin geçim zorlukları sebebiyle bırakmak zorunda kaldı. Babasının yakın arkadaşlarından Abdullah Cevdet'in hediye ettiği Petit Larousse'u ezberleyerek başladığı Fransızca'sını ilerletirken edebi eserlerin yanı sıra tıp, psikoloji ve felsefe kitaplarına ilgi duydu. Tiyatro eğitimi almak için Darülbedayi imtihanlarına girdi, fakat başarılı olması­na rağmen devam edemedi (ı9ı4). Savaş şartlarında geçim sıkıntısı artan annesinin yükünü hafifletmek için Posta-Telgraf Nezareti'nde göreve başlatıldı. Ardından Boğaziçi'ndeki Rehber-i ittihad Mektebi'ne muallim olarak girdi ( 1917) ve bir süre Düyün-ı Umümiyye İdaresi'nde çalıştı (1918) Mütareke döneminde öğretmenlikten ayrılıp ağabeyi ile birlikte Yirminci Asır gazetesini çıkardı. Bu gazetede "Asrın Hikayeleri" başlığı altında yayımlanan küçük hikayeleriyle dikkatleri çekti ve ilk kalem kavgasını Küçük Beyler adlı adapte piye-sini eleştirdiği Cenab Şahabeddin'le yaptı (1919).Alemdar gazetesinin açtığı hikaye yarışmasında derece alınca devrin yazarları tarafından teşvik edildi.

 

Peyami Safa, Cumhuriyet'in edebiyat sayfasını yönetmeye başladığı günlerde çı­karılan af kanunundan faydalanmak amacıyla Türkiye'ye dönen ve tutuklanan Nazım Hikmet'in (Ran) affedilmesini sağla­mak için onun "Yanardağ" şiirini yayımlamıştı. Ancak gazete ertesi gün bu şiirin ve altındaki imzanın kendi görüşleriyle hiçbir alakasının bulunmadığına dair bir açıklama yaptı. Bu olay üzerine gazeteyle arası açılan Peyami Safa bir süre sonra işinden ayrılıp Nazım Hikmet'in de yazdığı, Zekeriya Sertel tarafından çıkarılan Resimli Ay mecmuasında çalışmak zorunda kaldı. Hareket dergisinde de Nazım Hikmet'le birlikte yazı yazan Peyami Safa'nın bu derginin ilk sayısında çıkan "Varız Diyen Nesil" başlıklı yazısı genç edebiyatçı neslin görüşlerini yansıtan bir beyanname niteliği taşıyordu ( 1929) Bu nesil Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) tarafından Milliyet gazetesinde eleştirilince basın tarihine "Saman Ekmeği Kavgası" diye geçen ünlü kalem tartışması başladı. Aynı yıl Resimli Ay'da başlatılan "Putları Yıkıyoruz" kavgasında da Nazım Hikmet'le beraber hareket eden Peyami Safa bu yüzden sık sık Bolşeviklik'le suçlandı, fakat kendisi her seferinde bu iddiayı reddetti. Nazım Hikmet ve çevresiyle ilişkilerini Resimli Ay kapandıktan sonra da sürdürdü. 1930'ların başında Ağa­oğlu Ahmet'in çevresinde oluşan fikir hareketine katılarak liberalizme kaydı ( 1932). Bu arada keşfettiği Cahit Sıtkı'yı (Tarancı) Cumhuriyet gazetesinde üç yazıyla kamu oyuna tanıttı. Aynı yıl annesini kaybetti. Daha sonra ağabeyi İlhami ile birlikte Hafta adlı magazin dergisini çıkardı ( 1934-1936) . Bu arada Nazım Hikmet'in de yazdığı Tan gazetesinde köşe yazılarına başladı (2 Ağustos 1935). İki yazarın aynı sayfada önce ima yoluyla birbirini eleştirme­si daha sonra büyük bir kavgaya dönüştü. Bu çatışma, Peyami Safa'nın ömrünün sonuna kadar sürecek antikomünist mücadelesinin başlangıcı oldu. Hafta dergisinin ardından yirmi bir sayı çıkarabildiği Kültür Haftası ( 1936) kapanınca Avrupa seyahatine çıkan Peyami Safa, yaklaşık bir ay süren seyahat izienimlerini Cumhuriyet gazetesinde tefrika ettikten sonra Büyük Avrupa Anketi adıyla kitap halinde yayımladı ( 1938). Kemalist inkılabın felsefi temellerini kurmaya çalıştığı Türk İnkılabına Bakışlar da aynı yıl neşredildi.

 

 Gençliğimiz, Peyami Safa tarafından kaleme alınan ve 1922 yılında basılan öyküsü.

 

 

Natüralizm akımının ilkelerine bağlı kalarak romanlarını yazan Émile Zola

Zola’nın Gerçek Romanında 

Bağnazlığa Karşı 

Hoşgörü, Özgür Düşünce, Demokrasi ve Adalet Yanlısı 

Uygar Toplum Yaratma Çabası   

 Rıfad Günday

Hoşgörü, en iyi dindir.Victor Hugo
Hoşgörü, uygarlığın biricik sınavıdır. Arthur Helps
Adaletin olmadığı yerde ahlaktan bahsedilemez. Montaigne

Özet

Emile Zola, Gerçek adlı romanında Fransız toplumunda Dreyfus Davası sürecinde yaşanan haksızlıkları ve kendisinin de içinde olduğu bir grup insanın verdiği mücadeleyi kurgulayarak efsaneleştirmeye çalışmıştır. Romanın kahramanlarından Marc öğretmen, Yahudi kökenli olduğu için haksız yere suçlanarak ömür boyu hapse mahkûm edilen öğretmen Simon’un suçsuzluğunu ortaya çıkarmak için mücadele eder. İşbirliği içerisinde hareket eden çeşitli güç odakları toplumda baskı oluşturarak toplumu istedikleri gibi yönetmeye çalışmaktadırlar. Özellikle tarikatçı papazlar gerçek din ile bağdaşmayan davranışlar sergileyip çıkarları doğrultusunda birçok haksızlık yapabilmekte, masumları suçlayıp suçlulardan yana taraf tutabilmekteler. Adeta karanlık güç odağı haline gelen tarikatçı kilise papazları ve bu okullardan mezun memurlar, Fransız devletinin birçok kurumuna sızmış ve gizliden gizliye örgütlü bir şekilde çalışmaktadırlar. Romanda cinayet ve ırza geçme suçlarını işleyen tarikat okulu öğretmeni Gorgias olmasına karşın, korunmaktadır.  

Romanda insancıl değerlerin, özellikle de din adına hareket edenler tarafından yok edilişinden hareketle, toplumun değerler bağlamında yozlaşmasından söz edilmektedir. Yazar, vermeye çalıştığı ideolojiye felsefi bir boyut kazandırmakta ve soruna hümanist bir perspektiften bakmaktadır.

İnsanlığın gelecekte mutlu yaşam sürdürebilmesi için romanda ele alınan dini taassup, ırkçılık ve ötekileştirme gibi sorunların çözümü çok önem arzetmektedir. Zola, toplumda askeri, dini, siyasi ve ekonomik açıdan güçlü otoritelerin dayatma ve isteklerinin değil, gerçek ve evrensel adaletin  hüküm sürmesinin, insanlığın geleceğinin güvence altına alınabilmesi ve insan onurunun korunması noktasında önemine dikkat çekmek istemiştir.

Giriş

Değişik edebi türlerde eserler veren Emile Zola, yalnız Fransız edebiyatının değil, dünya edebiyatının da en ünlü yazarları arasında yer almaktadır. Natüralizm akımının şefi olarak kabul edilir. Özellikle romantüründe verdiği eserlerinde döneminin toplumsal sorunlarını neden-sonuç ilişkisi bağlamında ele almaktadır. İrdelediği evrensel sorunlarla ölümsüzlüğünü garantileyen Zola’nın eserleri, güncelliklerini korumayı sürdürmektedir. Romanlarından yaklaşık yüz elli film ve televizyon dizisi uyarlanmıştır. Basını yakından takip eden Zola, döneminin, özellikle de 19. yüzyılın ikinci yarısında Fransız toplumunda yaşanan olaylara kayıtsız kalmaz, gerek romanlarında ve gerekse Le Figaro, L’Aurore gibi gazetelerde yazdığı makalelerinde toplumsal sorunları irdeler. Yaşadığı dönemin olaylarının iyi bir gözlemcisidir. Cumhuriyet yanlısı olan Zola, imparatorluğa karşı mücadele eder. Ona göre insanların özgür bir birey olarak yaşamlarını sürdürebilmeleri açısından en uygun yönetim şekli demokratik cumhuriyettir.

 

Eserlerinin genel içeriklerine bakıldığında üç grupta toplanmaktadır: Les Rougon-Macquart serisinde yer alan 20 romanında Zola 1851 Devlet Darbesiyle başlayıp 1870 Sedan bozgununa kadar süren İkinci İmparatorluk Dönemi Fransız toplumunun bir tablosunu yansıtmaya çalışır. Aynı zamanda bu seride yer alan romanlarda Rougon ve Macquart ailelerinin beş kuşağı içine alan yaşamlarından söz edilir. Söz konusu dönemi anlatırken hiç kuşkusuz romanlarını yazdığı dönemlerin toplumsal sorunlarına da duyarsız kalmaz.

 Rougon-Macquart serisinde yer alan romanlarda belli belirsiz iyimserlik söz konusu iken, Üç Kent serisi romanlarının kahramanları, insanlığın sorunlarıyla ilgilenip dünyayı değiştirmeye çalışırlar. Dört İncil adını verdiği son seride yer alan romanlarında ise Zola,

20. yüzyıl insanının, akılcılığı ön planda tutarak toplumları geriye götüren tutum ve davranışlardan kurtulacağına inanır. Böylece Zola’nın, uygar toplum yaratma konusunda umudunu kaybetmediği görülmektedir. Son serinin 1899’da yayınlanan Verimlilik adlı romanında toplumsal yaşamdaki çöküntüyü ve yaşamın mutsuzluklarını dile getirmektedir. 1901’de yayınlanan Emek adlı romanı adeta sosyalizmin incili gibidir. Yazar bu romanını toplumsal ilerleme ve endüstriyel gelişimler konusuna adar. 

 

Eserlerinin genel içeriklerine bakıldığında üç grupta

toplanmaktadır: Les Rougon-Macquart serisinde yer alan 20 romanında Zola

1851 Devlet Darbesiyle başlayıp 1870 Sedan bozgununa kadar süren İkinci

İmparatorluk Dönemi Fransız toplumunun bir tablosunu yansıtmaya çalışır.

Aynı zamanda bu seride yer alan romanlarda Rougon ve Macquart

ailelerinin beş kuşağı içine alan yaşamlarından söz edilir. Söz konusu

dönemi anlatırken hiç kuşkusuz romanlarını yazdığı dönemlerin toplumsal

sorunlarına da duyarsız kalmaz. 

 Zola’nın ikinci seride yer alan romanları Üç Kent (Les Trois Villes)

adını taşımaktadır. Bu serinin kahramanı papaz Froment'ın üç oğlu,

Mathieu, Luc ve Marc Froment, insanlığa hizmet edebilme adına Mesih gibi

dünyayı değiştirmeyi görev edinirler.

Zola’nın Dört İncil (Quatre Evangiles) başlığını taşıyan Verimlilik,

Emek, Gerçek, Adalet (Fécondité, Travail, Vérité et Justice) romanlarından oluşan

seride olaylar, Pierre ve Marie Froment'ın oğullarının etrafında

gelişmektedir. Bu romanlar, Zola’nın toplumsal felsefesini özetlemektedir.

Söz konusu üç seri ‚insanlık tarihinin üç ayrı dönemini (geçmiş,

bugün ve gelecek) temsil eder‛Rougon-Macquart serisinde yer alan romanlarda belli

belirsiz iyimserlik söz konusu iken, Üç Kent serisi romanlarının

kahramanları, insanlığın sorunlarıyla ilgilenip dünyayı değiştirmeye

çalışırlar. Dört İncil adını verdiği son seride yer alan romanlarında ise Zola,

20. yüzyıl insanının, akılcılığı ön planda tutarak toplumları geriye götüren

tutum ve davranışlardan kurtulacağına inanır. Böylece Zola’nın, uygar

toplum yaratma konusunda umudunu kaybetmediği görülmektedir. Son

serinin 1899’da yayınlanan Verimlilik adlı romanında toplumsal yaşamdaki

çöküntüyü ve yaşamın mutsuzluklarını dile getirmektedir. 1901’de

yayınlanan Emek adlı romanı adeta sosyalizmin incili gibidir. Yazar bu

romanını toplumsal ilerleme ve endüstriyel gelişimler konusuna adar. 

 

Dreyfus Olayı’nın kurgulanarak edebiyata aktarılması olan ve laik devlet

okulları ile kilise okulları arasındaki mücadeleyi anlatan Gerçek romanı

yazarın ölümünden sonra 1903’te yayınlanırken, serinin son romanı Adalet,

taslağı bittikten hemen sonra yazarın ölümüyle yarım kalır.

Geleceğin hedeflendiği son seride yer alan

romanlarında Zola, hoşgörünün, özgür düşüncenin ve mutlak adaletin

hüküm sürdüğü toplumlarda ancak bireylerin mutlu, huzurlu ve üretken

olabileceği düşüncesini vurgulamaktadır. 

 

Gerçek romanında Zola, Fransa’da Dreyfus Olayı sonucu yaşananları

romanlaştırır. Yazar gerçekle kurmacayı ustaca karıp, romanında tarihsel ve

toplumsal bir gerçeğe ayna tutarak bir yandan sorunu evrenselleştirirken,

diğer yandan da eserini ölümsüzleştirmeyi başarmıştır. Çünkü o, Fransız

toplumunda yaşanan bir tarihi olaydan yola çıkarak tüm insanlığı

ilgilendiren önemli bir sorun olan bağnazlığı bütün yönleriyle ve toplumun

tüm katmanları bağlamında ele almaktadır. Ona göre sorunun tek çözüm

yolu da laik eğitim yoluyla insanları küçükken iyi eğitmekten ve onlara

hoşgörü kültürü kazandırmaktan geçmektedir. 

 

Gerçek romanı, "doğrudan doğruya Dreyfus olayına bağlıdır, Simon-

Dreyfus kahramanlarından Gorgias-Esterhazy kahramanlarına kadar bu

olayın serbest uyarlamasıdır. Eserdeki temel karşıtlık hiç kuşkusuz

geleceğin güçleriyle karanlıkçılığın çatışmasıdır. Sürekli mücadeleye

mahkûm cesur eğitimciler ya da kurbanlar, aynı zamanda kurnaz, entrikacı,

güç ve paraya susamış açgözlü, sapık insanlar dikkat çeker... Dolayısıyla

Zola bir mesaj vermiştir: Halka gerçeği göstermek gerekir Gerçek, gerçek

üstüne namuslu ve akıllıca bir araştırmanın insani ve edebi bir

kanıtlamasıdır.Gerçek romanında yaşananlar tıpkı

Dreyfus Olayı gibi toplumsal bir cinayettir. Zola, diğer

romanlarında olduğu gibi bu romanında da, genelde Fransız İhtilali sonrası

özelde ise 19. yüzyılın ikinci yarısı Fransa’sının toplumsal olaylarını, söz

konusu dönemde tutucu ve dogma halini alan davranışların toplum

üzerindeki etkisini ele almaktadır . Gerçek adlı

romanında, başta tarikatçı kilise çevreleri olmak üzere çağdaş düşünce ve

demokrasi karşıtı tüm güçlerin toplumda sergiledikleri anti demokratik ve

insanlık dışı tutumları bütün çarpıklıkları ile ortaya koymaya çalışır.

Fransa’da gelecekte laiklik, demokrasi ve adalet yanlısı bir toplum yaratma

amacıyla Dreyfus Davası’nda politik bir mücadele veren Zola, Gerçek

romanında aynı mücadeleyi öğretmen kimliğine büründürdüğü roman

kahramanı Marc aracılığı ile eğitim mücadelesine dönüştürür. Kiliseler

özellikle de tarikatlar, eğitim, toplum ve kamu üzerindeki etkilerini

sürdürmek isterler. Romanda ele alınan laik eğitim dine dayalı eğitim

ikilemi, 1904 yılında gerçekleşen Kilise ve Devlet işlerinin ayrılmasıyla son

bulur.

Zola’ya göre bağnaz tarikatçı kilise çevreleri ve okulları, insanlığın aydınlık

geleceğini karartmaktadırlar. Huzurlu bir toplum oluşturmak için adaletin

tek kurtuluş yolu olduğunu kanıtlamaya çalışan bu eser, gelecekte arzu

edilen özgür düşünceli ve hoşgörülü bireylerden oluşan demokratik bir

toplum yaratmaya yönelik bir laik eğitim romanıdır.

 

1. Natüralizm Anlayışının Romana Yansıması

Bir yazar olarak Zola, döneminde gelişme gösteren bilimsel

gerçeklik ve felsefi yaklaşımlar sonucu 19. yüzyılın ikinci yarısında

yaygınlaşan bilimsel belirlenimciliği benimser. Natüralizm akımının

ilkelerine bağlı kalarak romanlarını yazan Zola, toplumun bilimsel bir

incelemesini yapar. Çağdaşı Fransız düşünür Hippolyte Taine'in çevre ve

kalıtımla ilgili görüşlerini, özellikle de aynı nedenler, aynı koşullar altında,

aynı sonuçları doğurur düşüncesini özümser. Fransız fizyoloji bilgini

Claude Bernard’ın 1865’te yayımlanan Deneysel Hekimlik İncelemesine Giriş

adlı yapıtı da Zola’nın yöntemini derinden etkiler. Zola’nın görüşlerini

etkileyen bir diğer önemli kaynak ise G. St Hilaire’in insan ve hayvan,

ortamın şekillendirdiği tek tür canlıdır yaklaşımıdır. Söz konusu akımın

edebiyat eserlerindeki ilkelerini Zola, Deneysel Roman adlı kitabında açıklar.

Doğa bilimlerinin edebiyata uygulanması şeklinde ortaya çıkan natüralist

ilkeye göre roman, gerçeği yansıtmalı, yaşam koşulları, toplumsal ve siyasal

çevreler üzerine her türlü belge ve deneye dayanmalıdır.

Zola, çevrenin ve koşulların birey üzerindeki ezici etkisi

üzerinde durur. İnsanı belli koşullar içinde ele almakta, onun duygu ve

düşünce dünyasını, yetiştiği doğal ve toplumsal çevrenin etkisi

doğrultusunda çizmektedir. 

 

Zola, bu çalışmada irdelediğimiz Gerçek adlı romanında gerçeğin

araştırılmasına ve bilimsel/deneysel yöntemlerle ortaya konmasına büyük

çaba sarf eder. Bunun yanında Zola özellikle, 16 yüzyıl rönesans ve reform

hareketleri ile 18. yüzyıl aydınlanma çağı yazar ve düşünürlerinden

esinlenir. Zola , sanatı uygarlık durumunun bir ifadesi olarak

değerlendirmektedir. ‚Tüm boyutlarıyla insanlığı incelemekteyim

Bireyler söz konusu devri özetleyen aktördürler. İnsanlarla ilgili önemli 

analiz yapmakta ve tarih yazmaktayım‛ demektedir.

 Balzac gibi Zola da döneminin tarihçisi gibidir.

 

Gerçek romanında doğal bilimlerin ortaya koyduğu soya çekim

ilkesinin varlığından da söz edilebilir. Zira Marc öğretmenin kızının özgür

düşünceli bir birey olarak kişiliğinin şekillenmesinde aldığı laik eğitimin

yanı sıra, babasının genlerini taşıması nedeni ile babasına benzemesi de

önemli bir etken olarak romanda vurgulanmaya çalışılmaktadır.

Zola, natüralizm sanat anlayışının temel ilkelerinden birisi olan,

çevrenin kişiler üzerindeki etkisi ilkesini, mahalle baskısı ya da çevre baskısı

şeklinde Gerçek romanında ele alınan sorunlar bağlamında açık bir şekilde

vurgulamaktadır. ‚Zola’nın baş yapıtlarında adeta olayın mekanı, belgesi ve

etkeni birlikte koşullanmaktadır. Natüralist anlayışa göre

birey, içinde yetiştiği toplumsal ve doğal çevrede biçimlenir. Bu nedenle,

betimleme, doğalcı eserlerin en önemli anlatım biçimi olarak dikkat

çekmektedir.

Yazı kadar görsel estetik yanı da ağır basan Zola, romanlarında olayları

anlatmakla yetinmeyip betimleme sahnelerinde adeta olayların fotoğrafını

çekmekte ve yaşananları görselleştirmektedir.

Dönemin Fransa’sının birçok köy, kent ve kasabasında olduğu gibi

Maillebois kasasında da tarikatçı papazların ve yandaşlarının halk üzerinde

etkileri söz konusudur. Bir tarikat yuvası haline gelen Maillebois’da özünde

pek kilise ve tarikat yanlısı olmayan halk da çevre baskısından kaynaklanan

çeşitli nedenlerden dolayı tarikat güçlerine boyun eğmektedir. Gerçek

romanı, toplumsal olaylar üzerine çevrenin, özellikle etkin güçlerinin,

bireyler ve yargı üzerindeki baskılarına yer verir. Dreyfus Davası'ndaki bazı

aydınlar gibi Gerçek romanında da bazı insanlar çevre ve gerici güçlerin

baskısından korktukları ve çıkarlarına zarar geleceği için, Simon öğretmenin

suçsuzluğunu bilmelerine karşın onu maruz kaldığı adaletsizlikten

kurtarmaya çalışan öğretmen Marc ile birlikte hareket etmekten çekinirler.

Eğitimsiz cahil halk koyun sürüsü gibi, çeşitli güçler tarafından

kolayca güdülmektedir. Simon’un tutuklanması sırasında ve mahkemede,

karanlık güçlerin yönlendirdiği halk vahşi hayvan sürüleri gibi bağırır ve

Simon’a saldırırlar. Söz konusu olayların anlatıldığı sayfalarda Zola, cahil

insanın hayvandan farksız olduğunu göstererek, adeta o dönem bazı doğa

bilimcilerinin savunduğu insan ve hayvan çevrenin ya da eğitimin

şekilldendirdiği tek tür canlıdır görüşünü benimser. 

 

2. Dreyfus Davası/Olayı

1894 yılında Fransız ordusunda ortaya çıkan gizli askeri belgelerin

Alman Ataşeliğine sızdırılması olayında Yüzbaşı Dreyfus, Yahudi olması

nedeniyle casusluk ve vatana ihanetle suçlanarak askeri yargının 

duyarsızlığına kurban gider. Önyargılı hazırlanan iddaanameye, Dreyfus’u

kesin suçlu gösterebilmek için bir de Binbaşı Henry’nin sanığın el yazısını

taklit ederek yazdığı sahte mektupla destek olunur. Kurallar çiğnenerek

zanlının avukatlarına gösterilmeden, yargıçlara gizlice verilen dosyadaki bir

el yazısına dayanarak Paris Savaş Konseyi, Dreyfus'u suçlu bulup ömür

boyu hapis ve rütbesinin geri alınması cezasına çaptırır. 1899’da Rennes’de

yeniden yargılama yapılır ve yeniden yargılama sürecinde de karanlık

güçlerin mahkeme üzerindeki baskı ve yönlendirmeleri neticesinde Dreyfus

yine suçlu bulunur. Dreyfus hüküm giyip Guyana’daki Şeytan adasına

sürülmesine karşın, genelkurmaydan Alman Ataşeliğine bilgi akışının

devam etmesi üzerine Genel Kurmay İstihbarat Birimi'nin başına getirilen

Yarbay Picquart’ın sıkı takibi neticesinde, Alman Askeri Ataşesi'nin çöp

kutusunda Fransız ordusuna ait bilgi içeren yeni bir belge bulunur.

İstihbarat Servisi’nin araştırması sonucu, zevk düşkünü ve çok borcu olan

komutan Binbaşı Esterhazy’den kuşkulanılır. Bu belgedeki el yazısı ile

Dreyfus'un mahkûm olmasında rol oynayan gizli belgedeki yazı

karşılaştırılır. Yarbay Picquart, mahkemeye sunulan gizli dosyadaki evrakın

sahte olduğunu tespit eder ve durumu üstlerine bildirir. Ancak General

Gonse olmak üzere üst rütbeli subaylar, ordunun zarar görmesini önlemek

amacıyla bu gerçekleri dikkate almak istemezler, ayrıca yarbaya bildiklerini

kimseye anlatmamasını, bir Yahudinin mahkûm olmasının önemli

olmadığını söyleyerek suçun Dreyfus’un üstünde kalmasını benimserler. 

 

Dreyfus olayında gerçekleri ortaya çıkaran komutan Yarbay

Picquart, bu gerçeği saklayamayacağını bildirmesi üzerine kınanarak

Tunus'un güneyine gönderilir. Bu durum üzerine Dreyfus’un ailesi hukuk

mücadelesi başlatır. Bu süreçte yargılanmayı talep eden Esterhazy,

üstlerinin desteğiyle bir Savaş Konseyi'nde yargılanır ve 1898'de beraat eder.

Zola, suçsuz yere, Hristiyan dininden ve Fransız ırkından değil diye

askeriye ve bağnaz çevrelerin tutumu neticesinde bir insanın mahkum

olmasına isyan eder ve 1897’den itibaren onu desteklemeye başlar.

Hükümet, ordu ve kilise çevrelerinin bütün baskılarına karşın, masum bir

insanı savunma mücadelesini sürdürür. Dreyfus Davası konusunda Le

Figaro ve L'Aurore gazetelerinde gerçeğin ortaya çıkması ve adaletin

gerçekleşmesi uğruna büyük mücadele verir. En ses getirici çalışması, dava

ile ilgili bir isyan çığlığı olarak Fransa Cumhurbaşkanına hitaben L’Aurore

gazetesinde yazdığı ‚İtham Ediyorum‛ adlı açık mektuptur. Bu mektupta

Zola nasıl bir adli hata yapıldığını anlatır. Kampanyaları susturulamayan

Zola hakkında orduyu küçük düşürdüğü gerekçesiyle dava açılır. Yahudi

düşmanı subaylar ve gerici kilise yanlılarının baskı ve yargıyı

yönlendirmeleri sonucu 1898’de bir yıl hapis ve 3000 frank para cezasına

çaptırılır. Mahkeme kararı kendisine tebligat yapılmadan arkadaşları Zola’yı

Londra’ya gitmesi konusunda ikna ederler. Bir süre Londra'da yaşamak

zorunda kalır. Davanın yeniden ele alınacağı kararı üzerine Fransa’ya geri

döner. ‚Gerçek yürüyor ve hiçbir güç onu durduramayacak.‛ sözleri,

Dreyfus Davası ile ilgili Zola’nın sloganı olur ve bu başlık altında basında

yazılar yazar. Bir kişi suçsuz yere ömür boyu hapse mahkûm edilerek ceza

evinde yatırılırken, asıl suçlunun görevine devam edip toplum içerisinde

özgürce dolaşması ve saygı görmesi Zola’ya göre kabul edilemez bir

durumdur. Aydın olma sorumluluğuna sahip bir yazar, daha doğrusu her

şeyden önce bir insan olma onuruna yakışan bir tavır takınarak hiç

tanımadığı ancak masum olduğuna inandığı kendi ırkından ve dininden

olmayan bir insanı uğradığı haksızlıktan kurtarma mücadelesinde saf tutar.

‚Zola, olayın kendisi için ırk değil, adalet sorunu olduğunu açıklar.

Söz konusu dava sürecinde Fransa iki kampa bölünür: Bir yanda

Dreyfus’un masum olduğuna inanıp onu destekleyen aydınlar ve demokrat

kesimler. Diğer yanda Dreyfus’u din ve vatan düşmanı göstermeye çalışan

gerici güçler, ırkçılar ve üst düzey subaylar. Zira bu kesimlerin asıl amacı,

toplumda hâkimiyetlerini rahatça sürdürebildikleri imparatorluk yönetimini

Fransa’da yeniden hayata geçirmektir.

Bazılarına göre Dreyfus Davası sürecinde takındığı adalet yanlısı

tavır, Zola’nın yaşamına mal olmuştur. Bu mücadelenin bedelini, 28 Eylül

1902'de Paris'teki evinde bacadaki tıkanıklık yüzünden uykuda karbon

monoksit gazı zehirlenmesinden ölen Zola canıyla öder.

Dreyfus’un suçsuzluğuna inananların çabası, parlemanto

başkan yardımcısı ve yeni cumhurbaşkanının da desteği ile nihayetinde

karşılık bulur. Yargıtay, Dreyfus’un Yargıtayda yargılanmasına karar verir.

‚Jaures'in Meclis'e verdiği bir önerge sonucu Dreyfus yeniden yargılanır;

1906'da aklanarak orduya geri döner. Bu arada Clemenceau Başbakan,

Picquart Savaş Bakanı olmuştur. Birkaç yıl önce Zola'yı vatan hainliğiyle

suçlayan Meclis, kemiklerinin ulusal kahramanların yattığı Pantheon'a

taşınmasına karar verir. Ancak gericiler, 1908'de düzenlenen bu törene gölge

düşürmek isterler. 5000 eylemci yolları keser; tören sırasında Binbaşı

Dreyfus'a ateş eden bir militan onu hafif yaralar.

Aydın olmanın gerektirdiği duyarlı davranış, Zola’nın ne kadar

hümanist olduğunu göstermektedir. Onun tanımadığı bir insan için ortaya

koyduğu özverili mücadele, dünyanın dört bir yanında yaşanan veya

yaşanacak olan her türlü bağnazlığa ve haksızlığa karşı bir esin kaynağı 

olmayı sürdürecektir. Zira aradan bir asırdan fazla bir süre geçmesine

karşın, bugün de benzer sorunların birçok ülkede zaman zaman yaşandığına

tanık olmak düşündürücü olduğu kadar, insanlığın geleceğini tehlikeye

sokma eğilimi olan güç odaklarının hâlâ var olduklarının da kanıtıdır. 

 

3. Romanın Konusu

Dreyfus Davası’nda casusluk yaptığı gerekçesiyle suçsuz yere

Yahudi kökenli olduğu için birtakım baskı ve tezgah sonucu adaletsizliğe

kurban edilen Yüzbaşı Dreyfus’un suçsuzluğunu ortaya çıkarmaya çalışan

Zola gibi; Gerçek romanında da ırzına geçilip öldürülen bir Hristiyan

Kardeşler Din Okulu öğrencisinin cinayeti ile ilgili sırf Yahudi olduğu için

suçlanan laik devlet okulu öğretmeni Simon’un masum olduğu ve bir

adaletsizliğe kurban edildiği Marc öğretmen tarafından ortaya çıkarılmaya

çalışılmaktadır.

Roman, Jonville köyü ilkokul öğretmeni Marc’ın yaşantısı ile başlar.

Karısı Geneviève ve kızı Louise ile birlikte orada yaşarlar. Yazları kaynanası

Bayan Berthereau ve kayın validesinin annesi Bayan Duparque’un

Maillebois kasabasında onlarla birlikte geçirirler. Eşi Geneviève’in büyük

annesi Bayan Duparque aşırı yobazdır ve pazar ayinlerini kaçırmaz. Marc

dindar olmamakla birlikte eşini hoşnut etmek istediği ve herkesin düşünce

ve inanç özgürlüğüne saygı duyduğu için eşine eşlik etmek amacıyla zaman

zaman kiliseye pazar törenlerine gider.

Roman, Maillebois kasabası ilkokulu öğretmeni Simon’un eşinin

yeğeni ve Kardeşler Din Okulu öğrencisi Zéphirin adlı çocuğun tecavüz ve

cinayete kurban gitmesi olayında laik devlet okulu öğretmeni Yahudi

kökenli Simon’un suçlanarak ömür boyu hapse mahkûm edilmesini konu

edinir. Simon, yahudi kökenli terzilik yapan bir aile olan Lehmann’ların iki

oğlundan birisidir. Babalarının ölümünden sonra Simon öğretmen okuluna

giderek öğretmen olmuştur.

Cinayet olayı ile ilgili özelde Maillebois kasabası, genelde tüm

Fransa ikiye ayrılır: Bir yanda bağnaz tarikatçı kilise çevrelerinin, basının,

bazı siyasetçilerin, zengin iş dünyasından baronların ve bürokratların

giriştikleri karalama kampanyaları, diğer yanda Marc öğretmenin

önderliğinde Simon’un suçsuzluğuna inanan demokrasi, hoşgörü ve özgür

düşünce yanlısı birkaç insanın gerçekleri ortaya çıkarıp adaletin

gerçekleşmesi için verdikleri mücadele yer almaktadır. Marc öğretmen

olayın yaşandığı kasabaya yerleşerek Simon öğretmenin suçsuz olduğunu

ortaya çıkarmaya çalışır.

Tarikatçı çevreler, amaçlarına ulaşabilmek için sürekli karanlık güç

odakları olarak çalışmakta, çeşitli para kaynakları yaratmakta, özellikle de 

basın ve siyasetçilerin de desteğiyle günden güne daha da

güçlenmektedirler. Önemli bir güç haline gelen bu tarikatlar, istedikleri

yönde bir toplum yaratmak için birincil hedef olarak eğitim alanına büyük

önem vermekte; bu çerçevede bir yandan çok sayıda tarikat okulları açarken,

diğer yandan devlet okullarında da yandaşları öğretmenler sayesinde hâkim

olmaya çalışmaktadırlar. İkinci planlarının ise devletin tüm kurumlarına

kendi adamlarını yerleştirmek suretiyle kadrolaşmak olduğu

gözükmektedir. Bu bağlamda, Gerçek romanında yerel mahkemeden

yargıtaya kadar tüm yargıya sızan tarikatçı okulların yetiştirdiği

öğrencilerin, adaletin gerçekleşmesinde evrensel hukuk ilkelerini hiçe

sayarak ve bağımsız davranmayarak tarikatçı çevrelerin istedikleri ve

çıkarları doğrultusunda karar verdikleri anlatılmaktadır. Zola, siyasi

hesaplar uğruna, gerçek ve doğrulardan yana tavır almayarak

sorumluluklarını yerine getirmeyen siyasetçileri de eleştirir romanında.

Simon’u hiçbir kanıt olmamasına karşın çevre baskısı nedeni ile

Maillebois kasabası hâkimi tutuklamak zorunda kalır. Daha sonra duruşma

sırasında tarikat yanlısı mahkeme başkanı hukuk suçu işleyerek jürinin

karar odasına girer, Simon’u suçlu gösterecek düzmece bir mektubu jüriye

sunar ve bunun üzerine Simon ömür boyu hapse mahkûm edilir. Karara

yapılan itiraz üzerine ikinci kez yargılanan Simon, gerici güçlerin devreye

girmesi üzerine ikinci yargılamada da suçlu bulunur ve on yıl hapse

mahkûm edilir. Yattığı hapis süresi göz önünde bulundurularak tahliye

edilir. Başka bir ile yerleşerek orada ticaretle uğraşmaya başlar. Avukatın

ikinci mahkeme kararına da itiraz etmesi üzerine Yargıtay hızlı bir şekilde

dava dosyasını ele alır, eski sanığın yeniden mahkeme edilmesine dahi

gerek görmeden, Rozan’daki ikinci yargı kararını bozar ve Simon’un suçsuz

olduğuna ve bereatine karar verir.

Oysa Marc’ın başından beri tahmin ettiği gibi gerçek suçlu Kardeşler

Din Okulu rahip öğretmenlerinden Georgias’dır. Aslında suçluyu başından

beri okul müdürü rahip ve tarikatın önde gelen papazları bilmektedir.

Hakkı ve adaleti en çok onların gözetmesi gerekirken kendi günahlarını ve

suçlarını örtmek için bir masumu kendi dinlerinden değil diye suçlamaları,

söz konusu bağnaz çevrelerin gerçek yüzlerini göstermektedir.

İmparatorluk yanlısı tarikatçı kilise çevrelerinin öncülüğündeki

güçler, 19. yüzyılda Fransa’yı Ortaçağ’ın karanlıklarına sürüklemek

istemektedirler. Voltaire, Didrot, Montesquieu’nün aydınlanma çağından

geriye giden bir Fransa söz konusudur romanda. Fransa geleceğe ve

aydınlığa yürümesi gerekirken, gericiliğe prim veren bir ülke

konumundadır. 21. yüzyılın başında sözde Ermeni soykırımını inkârı suç 

sayan yasa çıkarmaya çalışması bir kez daha Fransa’nın eski karanlık

günlere dönme isteğinin her zaman mümkün olabileceğini göstermektedir. 

 

4. Adaletin Gücü Yerine Güçlerin Adaleti

1789 Fransız İhtilalinden sonra Cumhuriyet kurulmuş, ancak siyasal

açıdan zaman zaman yönetimde tekrar imparatorluğa dönüldüğü gibi,

cumhuriyet rejiminin şekilsel olarak kurulmasına karşın demokratik

anlamda gerçek bir cumhuriyet rejimi uzun süre yaşama geçememiştir.

Fransız toplumu, krallığın yerine bu kez de tarikatçı kilise papazları ve

burjuva sınıfı gibi güçlerin etki ve egemenlikleri altına girmiştir. Bu güç

odakları, kamu kurumları, bürokrasi ve siyaset yönetiminde hâkim konuma

gelirler. Bunun neticesinde toplumda bir yandan sosyal adaletsizlik hüküm

sürerken, diğer yandan da söz konusu güçlerin yargıyı da etkileri altına

almaları nedeni ile adaletin gücü değil de güçlerin adaleti tecelli etmeye

başlar. Dolayısıyla İhtilal sonrası geçen yaklaşık yüz yıllık süreçte ne

beklenen özgürlük ve demokrasi, ne eşitlik, ne kardeşlik ne de adalet gerçek

anlamda Fransız toplumunda gerçekleşebilmiştir. Gerçek romanında

yaşananlar, Fransız toplumunda Fransız Devriminin sloganı olan ‚eşitlik,

kardeşlik ve özgürlük‛ ilkelerinin hiç de yaşam bulmadığını delillerle ortaya

koymaktadır. Eşitlik yerine egemen güçlerin hâkimiyeti ve baskısı söz

konusudur toplumda, buna en çarpıcı örnek Simon davasında egemen

güçlerin milli eğitim bakanlığı ve hatta yargıyı etkileri altına alıp istedikleri

yönde kararlar çıkartmalarıdır. Oysa eğitim ve adalet en çok eşitliğe

gereksinim duyulan alanların başında gelmektedir. Kardeşlik ise ırkçı ve

bağnaz Fransız toplumunda bir türlü gerçek anlamda var olmaz. Özgürlüğe

gelince, bu da toplumda bazı sınıflar ve Hristiyan Fransızlar için geçerlidir.

Yazar cumhuriyet yönetiminin gerçek anlamda işlevsel

olabilmesinin, toplumda demokrasinin, eşitliğin ve adaletin var olmasıyla

mümkün olabileceğini ortaya koymaya çalışmaktadır. Bu hedefe

ulaşabilmek için her vatandaşın üzerine düşen sorumluluğu yerine

getirmesini, kendisine zarar gelmiyor diye haksızlıklara sessiz kalmamasını

istemektedir. 1789 Fransız Devrimi gerçek anlamda ancak eğitim yoluyla

halkın bilinçlendirilip verilecek mücadele sonucunda yaratılacak özgür

düşünceli, hoşgörülü, demokrasi ve adalet yanlısı nesiller sayesinde yaşama

geçirilebilecektir. Bu nedenle ‚1880-1886 yılları arasında Jules Ferry'nin

önderliğinde yapılan eğitim devrimi laik cumhuriyeti güçlendirmeyi

hedeflemiştir.

Bir yandan gelir adaletsizliği sonucu günden güne daha da

zenginleşen baronlar, diğer yandan açtıkları okullar, kurdukları çeşitli

işletmeler ve topladıkları yardımlarla önemli bir ekonomik güç haline gelen 

tarikatlar her alanda etkili olmaya ve toplumu yönlendirmeye ve yönetmeye

başlamışlardır. Gerçek romanında baronların nasıl zenginleştiğinden söz

edilmekle birlikte özellikle tarikat çevrelerinin nasıl ekonomik, siyasal ve

toplumsal güç oluşturdukları ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır: 

“Yobazların tuttuğu yol belliydi, sinsi sinsi çalışarak, önce eğitimi yani

çocuğu eline geçirecek, sonra da beyinleri uyutarak yetiştirip devlet

dairelerine yerleştirdiği bu gelecek kuşak sayesinde cumhuriyeti yiyip

bitirecekti. Dünün Fransa’sı, Voltaire’in, Diderot’nun Fransa’sı, devrim

Fransa’sı, üç cumhuriyeti yaşamış olan Fransa geleceğe doğru güvenle

ilerleyecek yerde, bugünkü şaşkın, yitik, gerici duruma gelmişse bunun

nedenini eğitim alanlarına el koyan Cizvitler ve diğer tarikatların çocuğu

ele geçirmesinde aramak gerekirdi. Otuz yılda öğrencileri üç kat artmış,

güçleri alabildiğine çoğalmıştı. Gericiler artık güçlenmişti, dişlerini

gösteriyor, kafa tutuyor, ülkenin efendiliğini istiyordu< toplumun bütün

kaymak tabakasını, orduyu, mahkemeleri, yönetimi, politikayı eline

geçirmiş, gericilik bütün adamlarını buralara yerleştirmişlerdi... laik

okulların karşısına din okulları açıyor, hatta kendi yarattığı, çıkar uğruna

ya da alçaklığından bağnazlığa koşuşan kadın ve erkek öğretmenler

aracılığıyla bu laik okulları boyunduruğu altına alıyordu. Gericilik şimdi

halkın karşısına dikilmiş, açıkça savaşa başlamıştı. Bu savaşı sürdürebilmek

için elbette para gerekliydi ve bütün papazlar ticarete başlamıştı. Söz gelimi

yalnızca Bon Pasteur adlı tarikatın yıllık geliri on iki milyonun

üstündeydi Milyarlarca serveti, sonsuz toprakları vardı irticanın"

Tarikat çevreleri özellikle halkın dini duygularını ve cahilliğini

kullanarak güçlendikleri gibi dini taassubun toplumda hüküm sürmesi için

de çaba sarf ederler. St. Antoine de Padeue mezhebi, Sacre-Coeur tarikatı,

Cizvitler, Kapüsenler ve Kardeşler tarikatları işbirliği içerisinde özellikle

kurdukları okullar aracılığı ile toplumda sürü misali kendi buyruklarından

çıkamayacak nesiller yetiştirme çabası içerisindedirler.

Tarikatçı rahipler adeta bir örgüt gibi çalışmakta, milletvekilleri,

askerler, öğretmenler, müfettiş, yargıç ve savcı gibi kamu görevlileri ile

işbirliği içerisinde bulunmaktadırlar. Papazlar işledikleri suç ve yolsuzluk

eylemlerinden çeşitli çıkar elde etmekte, ekonomik güç oluşturmakta ve

toplumdaki baskıcı güçlerini her geçen gün artırarak sürdürmektedirler.

Gerçek romanında yaşananlar, yobazlığın, yolsuzluğun, ahlaksızlığın ve

yozlaşmanın boyutunu ve tehlikesini gözler önüne sermektedir. Söz konusu

güçler, işbirliği içerisinde hareket ederek toplumu karanlığa doğru

sürüklemekte, gerçeğin ortaya çıkması ve adaletin yerini bulmasına engel

olmaktadırlar. Simon davasında yaşananlar, suçlunun tarikatçı kilise 

okulunda çalışan öğretmen rahip olmasına rağmen bu boyutun

araştırılmayıp iddianamede sadece Simon’un suçlanması karanlık güçlerin

yargıyı da etki altına aldıklarını göstermektedir. Zola, ‚kilise’nin yargı ve

halk üzerindeki baskısını korkusuzca eleştirmiştir.

Zéphirin’in öldürüldüğü gece halasının beyi olan Maillebois laik

devlet okulu öğretmeni Simon, Beaumont’da bir davete katılır. Saat on

buçuk trenini kaçırdığı için altı kilometrelik yolu yaya döner. O gece

Kardeşler Din Okulu öğretmeni rahip Gorgias, Marc’ın eşinin büyük

annesinin hizmetçisi Pélagie’nin oğlunu saat on sularında evine bırakmıştır.

Cinayette yaklaşık bu saatlerde işlenir. Ertesi sabah olayı ilk fark edenler

devlet okulu öğretmenlerinden Rouzaire ve Mignot’dur. Rahip Philibin de

oradadır, pencereden çocuğun odasına girer ve yerde bulduğu ‚Birbirinizi

seviniz‛ yazısının baş tarafında rahip Gorgias'ın parafının yer aldığı kısmı

hızlı bir hamle ile gizlice kopartır. Olay sabahı Kapüsen Meydanı gittikçe

kalabalıklaşır. Savcı, Simon’a öğrencilerine ‘Birbirinizi Seviniz’ yazdırıp

yazdırmadığını sorar. Zira savcıya göre, ‘Birbirinizi Seviniz’ cümlesinin bir

şeyler hatırlatması gerekmektedir. Ancak Simon, hiçbir zaman böyle bir yazı

örneği kullanmadığını bildirir. Söz konusu yazının yer aldığı kâğıdın üst

kısmının kopartılmış olması yargıç ve savcıyı kuşkulandırır. Sorguda Simon,

laik cumhuriyet okullarında öğretmenlerin bu yazı örneklerinin üstüne imza

atmadıklarını belirterek okulundan bir yazı örneği gösterip kendisinin

yazının alt kısmına mühür vurduğunu söyler. Papaz Philibin, yazının üst

köşesindeki harflerin imza olmayıp mürekkep izleri olduğunu iddia eder.

Sırayla öğretmen Rouzaire, öğretmen yardımcısı Mignot, papaz Philibin ve

rahip Fulgence’ın ifadeleri alınır. Fulgence okulda kendisi dışında Isidore,

Lazarus ve Gorgias olmak üzere üç rahip öğretmenin daha olduğunu

belirtip, bu konuda bir şey söyleyemeyeceğini ifade eder. Simon on ikiye

yirmi kala eve döndüğünü belirtir. Simon’un eşine de kocasının saat kaçta

geldiği ve bir şeyler duyup duymadıkları sorulur. Kadın kocasının

geldiğinde duvar saatinin on ikiye yirmi kalayı gösterdiğini ve ardından da

yattıklarını söyler. Savcı ve yargıç, çevredeki herkesi tanık olarak dinlemek

ister. Hristiyan Kardeşler Din Okulu müdürü rahip Fulgence’a okullarında

üst tarafı mühürlü bu tür yazı örneğinin kullanılıp kullanılmadığını sorar.

Maillebois cumhuriyetçi belediye başkanı Darras, ifadesinde öğretmen

Simon’un çalışkan ve dürüst bir insan olduğunu ifade eder. Bürokrasiyi

temsilen vali Hennebise ise, halkı kızdırıp tepki almamak için üzerine düşen

görevi yapmayıp seyirci kalmayı yeğler. Siyaseti temsil eden milletvekilleri

yeniden seçilemeyecekleri kaygısıyla susmayı yeğlerler.

 

Eğitim camiasının en üst kesimi olan ve evrensel değerlerin,

düşünce ve inanç özgürlüğünün savunucusu olması gereken üniversite

hocaları da Simon Davası'nda üzerlerine düşen sorumluluğu yerine

getiremezler. Başta rektör Forbes olmak üzere, öğretim elemanları olaya

adlarının karışmasından korktukları için davaya seyirci kalırlar.

Güvenlikten sorumlu kurum olan ordunun tutumuna gelince,

temsilcisi General Jarousse ülkede tam bir temizlik yapılarak vatansız ve

dinsizlerin kökünü kazıyıp ülkede tekrar krallık yönetimine geçilmesini

savunur. Çünkü ‚ordu henüz kiliseye bağlıdır. Dreyfus olayı sırasındaki

Savaş Bakanı ve Genel Kurmay Başkanı koyu katolik ve kralcı subaylardır<

Olaya karışanların hemen hemen hepsi "cizvit yetiştirmesi" ve "cumhuriyet

düşmanı" subaylardır. 

Gerçek romanında subayların tutumundan hareketle ‚yazar böylece Fransız

ordusunun cumhuriyet düşmanlarının yönetiminde olduğunu da

belirtmektedir.

Eskiden halkın sorunlarını gündeme taşıyan medya da artık belli

güç odaklarının eline geçmiş ve tarafsızlığını yitirmiştir. Güç odakları basını,

basın da halkı etkilemekte ve yönlendirmektedir. Bir gün önce Simon’u öven

ve savunan Petit Beaumontais gazetesi de, yalan yorum ve varsayımlara

dayanarak Simon’u açıkça suçlamaya başlar:

“Neler olup bitmişti, hangi güçlü etki ağır basmıştı, bu zehirli makale

neyin nesiydi, halkın yalana susamış cehaletinden yararlanarak Yahudi’yi

katil gösteren bu makaleyi kimler yazdırıyordu?... Dünden beri karanlıkta

bilinmeyen eller masum bir insanı suçlamak, bilinmeyen suçluyu ise

kurtarmak için işliyordu< Şu gazeteye bak< artık o da dürüstlüğünü

yitirdi, o da halkı aldatmaya başladı< Gericiler ve sermaye onu da ele

geçirdi, o da sermayenin, ağababalarının çıkarlarına çalışmaya başladı.”

Adaleti savunup insanların haklarını koruması gereken yargı da

aynı güçlerin etkisindedir. Maillebois’daki çocuk cinayetini sorgulayan

yargıç Daix, Simon aleyhine hiçbir delil bulamaz ve ilk önce onu

tutuklamaz. Ancak, karanlık güçlerin, yönlendirdikleri basının ve

etkiledikleri cahil halkın baskısı neticesinde Simon’un tutuklanması emri

çıkartır ve polisler Simon’u evinde hiçbir kanıt bulamamalarına rağmen

götürürler: “ Şüphesiz Yargıç Daix de soruşturmayı yuvarlayıp geçiştirmek üzere

buyruklarını almıştı.”

Simon tutuklandıktan sonra yargılama sürecinde de rahipler türlü

dümenler çevirip cinayetin gerçek suçlularını örtbas etmek ve olayı çıkarları

için kullanmak konusunda bir tiyatro oyuncusu kadar ustadırlar:

“Simon hakkında kovuşturmazlık kararı verilmesi imkanı arttıkça kötü

haberler almaktan da geri durmuyorlardı. Öte yandan, papazlar topluluğu

da ellerinden geleni artlarına koymuyorlardı. Rahip Crabot, Beaumont’a

daha sık gitmeye, yöneticiler ve yargıçlarla yemekli toplantılara katılmaya

da başlamışlardı. Bu arada üniversiteye uğramayı unutmuyorlardı.”

Gizli güçler, tanıkların da çevrelerini kuşatıp yargıç önünde

verecekleri ifadeleri belirlerler. Böylece adaletin gerçekleşmesine engel

olurlar. Papaz softaları ve etkisindeki insanlar işi o kadar yobazca bir

tutumla ileriye götürerek cinayetin dini inanç farklılığı yüzünden işlendiğini

iddia ederler.

Marc gibi David de kardeşinin suçsuzluğuna, cinayeti işleyenin

papazlardan biri olduğuna inanır. Ne var ki bunu çevreye kabul ettirip

gerçeği ortaya çıkarmak pek de kolay olmaz. Çünkü papazlar hem çevrede

çok güçlü hem de kendilerini toplumda hiç kötülük yapmayan adeta

Tanrının dokunulmaz kulları olarak kabul ettirmektedirler.

Mahkeme başkanı Gragnon ve Cumhuriyet savcısı Raouel de la

Bissoniére de söz konusu güçlerle işbirliği içerisinde Simon’a karşı yanlı

davranarak ve davanın jüri üyelerine baskı yaparak Simon’un ömür boyu

cezaya çaptırılmasını sağlarlar. Jüri üyeleri belli olduğunda yukarıda sözü

edilen güçler, özellikle basın aracılığı ile ve çeşitli insanlarla görüşerek jüri

üzerinde baskı kurmaya çalışırlar:

“Jüri üyeleri üstünde korkunç bir baskı başladı. Petit Beaumontais gazetesi

adlarını, adreslerini açıklıyor, pis Yahudi’nin defterini dürmezlerse, halkın

öcünü alacağını yazıyordu. Üyeler toplu imzalı mektuplar almaya

başladılar, evlerine beklenmedik konuklar geldi, “karınızın, çoluk

çocuğunuzun hayatını düşünün, aman dikkatli olun” diyorlardı."

Simon davasında tanıkların ifadeleri özetle şu şekildedir: Maillebois

İlkokulu’nun öğretmen yardımcısı Mignot, durumun önemini kavradığı için

daha dikkatli olup işittiği seslerin saatini kesinlikle bilemeyeceğini söyler.

Aynı okulun bayan öğretmeni Rouzaire ise daha da insafsızlaşmış, duyduğu

seslerle ilgili kesin saat vermekte ve hatta duyduğu seslerin Simon’un sesleri

olduğunu ileri sürmektedir. Karanlık odakların oluşturduğu kamuoyu

sayesinde insanlar daha önce söyledikleri ifadelerinden dönüp farklı şeyler

söylemeye, Simon’un aleyhine oluşturulan kampanyayı destekler konuma

gelirler. Rahip Philibin odaya girdiklerinde çocuğu yatağın önünde

döşemenin üzerinde bulduklarını söyler. Rahip Fulgence’a gelince bu

sözlere Simon’u suçlu gösterecek bir şeyler eklemeye çalışır. Hrıstiyan

Kardeşler Din Okulu’nun diğer üç papaz öğretmeni de tanık olarak dinlenir.

Papaz olunca Gorgias ismini alan Valmirie bahçıvanının oğlu Georges

Plumut, cinayetin işlendiği saatte, saat on buçuktan itibaren hücresinde,

yatağında olduğunu belirtir. Hristiyan Kardeşler Din Okulu’nun kapıcısı ve

o saatte sokakta bulunan iki kasabalı da yalancı tanıklık ederek saat on

buçukta Gorgias’ın okulda olduğunu söylerler. Yazı örneğinin üzerinde

yazılı imzaya benzeyen harfler nedeniyle gönderildiği bilirkişiler Badoche

ve Trabut de yobazlarla işbirliği içerisinde oldukları için yazı örneğinin

üstündeki lekenin Simon’un adının ve soyadının baş harfleri olan S ve E

olduğunu açıklarlar. Bu kanıyı güçlendirmek için Rahip Philibin söz alarak

Simon’un bir dostuna yazdığı mektupta aynı parafı gördüğünü iddia eder.

Son gün ise savunma tanıkları dinlenir, Marc’ın da aralarında bulunduğu

tanıkların hepsi ilkokul öğretmeni Simon’un çok iyi, çok uysal, mesleğine,

öğrencilerine, evine ve çocuklarına düşkün birisi olduğunu söylerler. Ancak

bunlar içerisinde savunma avukatının özellikle tanık olarak dinlenilmesini

istediği müfettiş Mauraisin, üstü kapalı ve kaçamak kelimelerle Simon’un

yapısında ikiyüzlülük ve dinsel bölücülük bulunduğunu ima etmeye çalışır.

Savunma avukatı Delbos’ya gelince, önce savcının iddialarını çürütür,

ardından mahkemenin tutumunu, Hristiyan Kardeşleri, Cizvitleri çok ağır

bir şekilde eleştirir. Avukat, cinayeti Hristiyan Kardeşler Din Okulu

öğretmenlerinden birisinin işlemiş olabileceğini ifade eder. Gericilere ve

işbirlikçilerine yüklenir. Ancak son söz iddia makamı olan savcıya

verildiğinde, savcı dava jürisinden Yahudi ve sübyancı katil olarak

tanımladığı Simon’un kellesini ister. Jüri başkanı olarak kurada adı çıkan

dindar ve dürüst bir insan olan mimar Jacquin’in kanıt eksikliğinden söz

ettiği söylenir, mahkeme başkanının jürinin kararını yönlendirme hakkı

bulunmamasına rağmen, başkan Gragnon jürinin karar odasına girerek,

onlara Simon’u suçlu gösteren sahte bir mektup sunar. Mahkeme heyetinin

sorularını inceleyen ve tanık ifadelerini dinleyen jüri, kanıtların yetersizliği

nedeni ile Simon’a ölüm cezası yerine ömür boyu hapis cezası verir.

Bozuk, kokuşmuş ve baskıcı toplumsal yapıyı devam ettirebilmek

için gerici güçler, basın, siyaset ve yargı çevresinden güçlerle işbirliği

içerisinde masum insanların cezalandırılmasına ortam

hazırlayabilmektedirler: “Bütün egemen çevreler, zavallı, suçsuz bir insanı ezmek

için birleşmişlerdi. Simon’un suçsuzluğunun ortaya çıkması işlerine gelmezdi,

çünkü din adamları, askerler, yargıçlar ve yöneticiler arasındaki sömürücü işbirliği

tehlikeye girerdi.” 

Öğretmen Marc, en güçlünün en haklı olduğu anlayışına karşıdır.

Adaletin olmadığı bir toplumda ne ahlaktan ne de özgürlük ve 

demokrasiden söz edilebilir. Yazara göre, ancak iyi eğitilmiş bireylerden

oluşmuş bilinçli nesiller bu egemen güçlerin düzenini ortadan kaldırabilir.

Kırtasiye dükkânı işleten Milhomme eltilerden Alexandre, oğlu

Sébastian’ın çok hasta olması üzerine Simon davasında mahkemede delil

olabilecek, yeğeni Victor’un Hristiyan Kardeşler Din Okulu’ndan çaldığı

‚Birbirinizi seviniz‛ yazılı kâğıdın oğlunun defterinin arasında olmasına

rağmen gerçeği söylemeyerek haksızlık yaptıkları için Tanrı’nın kendilerini

cezalandırdığını düşünür. Sekiz yıl aradan sonra söz konusu yazı örneğini

Bayan Alexandre öğretmen Marc’a verir. Simon’un suçsuzluğunu göstermek

için iyi bir kanıttır bu. Öte yandan Simon’un ağabeyi David yaptığı

araştırma sonucu, kardeşinin yazdığı iddia edilen düzmece bir mektup

sonucu suçlu bulunup cezalandırıldığını öğrenir. Bu iki belgeden yola

çıkarak kardeşinin yeniden yargılanmasına uğraşır. Avukat Delbos,

Zéphirin olayı davası ile ilgili Adalet Bakanlığına yaptığı itirazda suçlunun

Hristiyan Kardeşler Din Okulu öğretmenlerinden rahip Gorgias olduğunu

belirtir:

“Hıristiyan Kardeşler Din Okulu’ndan Victor’un çaldığı yazı örneğini

sonunda dolaptan çıkarıp verdiğini anlattı ve Rahip Gorgias’ın parafı.

Hıristiyan Kardeşler Okulu’nun mührünü taşıyan yazı örneğini çıkartıp

uzattı. İşte kağıt< İşte küçük Zéphirin’in odasında bulunan kağıttaki

yırtık köşe de burası olmalı. Biz Zéphirin’in, tomur ağzına sokulduğunda,

burayı dişleyerek kopardığını sanmıştık. Yardımcım Mignot, kağıtta bu

köşenin varlığını şimdi çok daha iyi hatırlıyor, odaya girdiğinde Rahip

Philibin kopardı demek< Şimdi iyice bakınız şu parafa. Bu örneğin

üstünde çok daha belirgin, çok daha okunaklı, işte şu F, şu da G, Frère

Gorgias’ın baş harfleri. Pek usta bilirkişiler, Badoche ve Trabut olacak

adamlar işte bu harflerin L ve S olduğunu söyleyip, kardeşinizin üstüne

yıktılar cinayeti... Evet, Rahip Philibin, katili öğrenince bütün papazlarla

birlik olup onu kurtarmaya çalışmış ve suçsuz bir insanı zindana

yollamışlardı.”

Yazı örneğinin benzerinin Hristiyan Kardeşler Din Okulu’nda

bulunup bulunmadığını arama emri verilir. Okul müdürü rahip Philibin’in

odasında arama yapılırken Zéphirin’in odasında bulunan kâğıdın yırtık

parçası orada ele geçirilir. Olayın halk tarafından duyulması üzerine

Beaumont Kapüsenler bölge başkanı, Hristiyan Kardeşler Okulu Müdürü

Philibin’i İtalya’daki bir manastıra gönderir. Cizvit papazı din adamı

olmasına rağmen böyle bir haksızlığı yapmaktan çekinmez. Kısa bir süre

papazlar şaşkınlık yaşarlar, ardından toparlanarak olayı örtbas etmek için

tekrar planlar kurmaya ve girişimlerde bulunmaya başlarlar. Cahil halk hâla

gerçekleri görmeyerek sahtekâr okul müdürü rahip Philibin ve ırz düşmanı

katil öğretmen rahip Gorgias’ın haksızlığa uğradığını sanır.

Hristiyan Dininin sözcüsü Hazreti İsa gerçek ve adaleti yaymak için

gelmiştir. Bu nedenle gerçek bir dindar olan jüri başkanı mimar Jacquin,

yargılama sırasında mahkeme başkanı Gragnon’un karar salonuna girip

Simon’un cezalandırılmasında etkili olan kendilerine sunduğu mektubun

sahte olduğunu öğrenince vicdan azabı çeker.

Yargıtay Simon davasında kararı bozar. Tarikatçı rahipler, devletin

her kademesine sızdıkları için yargıtaydaki adamları aracılığı ile karar

resmen duyurulmadan önce papaz Crabot bu haberi öğrenir, o nedenle

Marc ile görüşüp mahkeme başkanı Gragnon’u kurtarmaya çalışır.

Tarikatçı rahipler, Simon davasının yeniden görüleceği Rozan

mahkemesine de etkili olmak için girişime geçerler. Rozan’da da tarikatların

karanlık gücü hâkimdir. Bu nedenle Simon davasında kimse jüri olmak

istemez. Rozan, her an haçlı seferine hazır bir kasaba durumuna gelmiştir:

“Davadan sekiz gün önce Rozan, tam bir savaş alanı olmuştu, dini savaşa

hazırlanmayan, dinsiz öğretmenin konuşulmadığı tek bir ev bile yoktu.

Zavallı jüri üyeleri sokağa çıkmaya korkuyorlardı, evlerine kapanıp

kalmışlardı. Hele bir sokağa çıksınlar, neler olmuyordu neler; kaldırımda

tanımadıkları adamlar omuz vuruyor, iğrenç ilkokul öğretmenini zindana

göndermedikleri takdirde başlarına gelecekleri hatırlatıyorlardı. Öğretmen

zindanı boylamazsa ya canlarından, ya mallarından, ya da görevlerinden

olacaklardı.”

Burada da natüralizmin çevrenin insan üzerinde etkisini savunan

görüşünü görmek münkündür. Bu baskıların yanında mahkemeye

başkanlık edecek Yargıtay üyesi ve savcı da söz konusu tarikatlarla bağlantı

içerisindedir:

“Mahkemeye başkanlık edecek Yargıtay üyesi Guybaraud ve Cumhuriyet

savcısı Pacard’la ilgili can sıkıcı şeyler duyuyordu. Guybaraud, Valmarie

Cizvitlerinin eski öğrencilerindendi. Mesleğinde yükselişini Cizvitlere

borçluydu, çok zengin, sofu, kambur bir kadınla evliydi. Cumhuriyet

savcısı Pacard’a gelince eski demagoglardandı, şüpheli olaylara adı

karışmış, dinci biriydi. Paris’te iyi bir göreve atanmasını bekliyordu.”

Zola’ya göre, görevde yükselmek ya da iyi bir yere tayin olabilmek

için tarikatçıların desteğini almak gerekmektedir, bunun gerçekleşebilmesi

de onlarla işbirliği içerisinde çalışmayla mümkün olabilmektedir. Her tarafa

sızan tarikatçılar, adeta karanlık yer altı örgütü gibi çalışmaktadırlar.

Rozan mahkemesinde savunma avukatı Delbos, Simon’u ilk

tutuklayan sorgu yargıcı Daix’e kanaatini sorduğunda, Simon’un suçsuz

olduğuna inanır, Simon’a ceza veren jüri başkanı da aynı inançtadır. Bu

ifadelere rağmen yeniden yargılama sonucunda jüri heyeti, oy çokluğu ile

Simon’u yine suçlu bulur. Ancak oy birliği ile hafifletici sebeplerin varlığına

karar verir. Sonuçta Simon’a on yıl hapis cezası verilir. Tutucular ikinci

yargılama sonunda kutlamalar yapar: “Kasabanın yobaz tayfası çok geçmeden

zaferi kutlamaya başladı, cübbeler sevinçten uçuyordu.”

Simon’un suçsuzluğunu ve gerçeği ortaya çıkarmaya çalışan özgür

düşünceli ve hoşgörülü öğretmen ve yöneticileri zor gün bekler.

Avukat Delbos, Simon hakkında Rozan’da verilen ikinci yargılama

kararına karşı da Adalet Bakanlığı’na itiraz eder. Nihayet gecikmeyle de olsa

adalet yerini bulur:

“Yargıtay, kangrenleşen bu yaranın bir an önce kesilip atılması için davaya

olağanüstü bir hızla bakıp, eski sanığın yeniden mahkeme edilmesine gerek

bile görmeden Rozan kararını bozdu. Simon’un suçsuzluğuna karar verdi.”

Tüm romanlarında ezilenden yana tavır koyan Zola, Gerçek

romanında da ekonomik güç sahibi tarikatlar, ordu, burjuva ve aristokrat

çevrelerin fakir köylü, işçi, memur ve esnaf üzerinde uyguladığı baskı ve

yönlendirmelere dikkat çekmektedir. Zola’nın romanında halkın hâkim ve

karanlık güçlere boyun eymesinin nedeni, kapitalist toplumda maddi güç

ölçüsünde insanların söz sahibi olması anlayışından da kaynaklanmaktadır. 

 

5. Bağnazlık

19. yüzyıl Fransız toplumu, 16. yüzyılda benimsediği reformlar ve

18. yüzyılda yaşadığı aydınlanma hareketlerinden geriye doğru gitmeye

başlamıştır. Tarikatçı papazlar ordu, eğitim kurumları, siyaset ve özellikle

de yargıya adamlarını yerleştirmiş ve toplumu istediği şekle sokma ve

yönlendirme noktasında bu kurumların da desteğini almıştır. Hem sermaye

güçleriyle işbirliği yapan hem de belli düzeyde ekonomik güç konumuna

gelen tarikat kiliseleri sivil toplumu baskı altına almaya başlar. Ayrıca,

kendilerine destek veren insanlardan alış veriş yaparlar, böylece toplumda

mahalle baskısı da oluşturmuş olurlar.

Zola çağının Fransız toplumunda önemli bir sorun olan dini taasup

ve hoşgörüsüzlük sorunlarını ele alır. ‚Devrimci Fransız halkı, yalanlarla

kışkırtılıp çılgın, yobaz bir kitle halini almıştır.

Zola’nın bu romanı tarihsel-siyasal motifler içermenin yanında, toplumsal psikoloji

boyutunda, yobaz papazların ve cahil insanların bağnazlığını, acımasızlığı

ve ahlaksızlığını da ortaya koymaktadır. Eserinin özünü, tarikatçı

papazların yönlendirmesiyle dinsel ve ırksal farklılıkları olan vatandaşların

Fransa’da yaşam sürdürmede karşılaştıkları güçlükler oluşturmaktadır.

Zola, ‚insalcıl bir perspektifte insanın yok ediliş sorununu gündeme taşır.‛

Küçük Zephirin doğduğunda kutsanmaz, hiçbir dinden değildir.

Ancak altı yıl sonra Zephirin babası Daniel, çalıştığı fabrikada makinanın

dişlileri arasında parçalanır. Bu olaydan sonra büyük korkuya kapılan eşi

Marie, bir Yahudi ile evlendiği için Tanrı’nın kendisini cezalandırdığı

düşüncesine kapılır ve oğlunu kutsatarak Hristiyan Kardeşler Din Okulu’na

verir. Çocuk büyüdükçe kamburlaşır, Marie bunu da kocasının acısını

yüreğinden atamadığı için Tanrı’nın cezasının devamı olarak görür.

Zéphirin, on bir yaşında Kudas törenine katılacağı yıl annesi ölür.

Hanımının kardeşinin oğlu bu yetim çocuğa zor durumda kalmasın diye

Simon yardım eder.

Gerçek romanında masum olmasına rağmen eşinin yeğeninin ırzına

geçerek öldürmekten suçlanan Yahudi öğretmen Simon’a karşı tarikatçı

manastır papazlarının yönlendirmesi ile kamuoyu oluşturulur. Cahil kasaba

halkı dini taassup içerisinde Simon’a karşı saldırgan davranışlar sergilerler.

Bayan öğretmen Rouzaire, öğrencilerini kiliseye ve dini törenlere

götürdüğü için kendisini herkese kabul ettirmiştir. Kapüsenler, Kardeşler

tarikatlarının hepsi onu iyi karşılar. Tarikatçı rahipler, bütün dindarları

kendi manastırlarına çekmeye çalışırlar. Devletin resmi kiliseleri böylece güç

kaybetmeye başlar. Cizvit papazı Crabot, devletin resmi Saint-Martin

Kilisesinin ve Beaumont psikoposunun egemenliğini elinden almaya çalışır.

Marc’ın eşi Geneviève’in anneannesi Duparque, Marc’a yeni tayin edildiği

Maillebois İlkokulu’nda öğretmenlik yapamayacağını, çünkü bu kasabanın

sofuların hâkim olduğu bir yer olduğunu, burada özgür düşünceli insanlara

yer olmadığını söyler.

Öte yandan Marc’ın daha önce görev yaptığı ve halkı aydınlatmaya

çalıştığı Jonville köyünde de artık yeni öğretmeni ve belediye başkanını

etkisi altına alan Rahip Cognasse’ın dediği olur. Öyle ki papazın bu zaferi,

pazardan pazara tören için gittiği Moreux’de de etkisini gösterir.

Dini taassuptan kaynaklanan çevre baskısı Marc’ın hanımı

Geneviève üzerinde de etkisini gösterir. Geneviève, büyük annesi ve onun

evine gelip giden rahiplerin etkisi ile geçmişteki taasup düşüncelerine döner

ve kocasından uzaklaşmaya başlar. Artık iftira sonucu suçsuz yere

tutuklanan Simon’u savunan kocasına karşı, Simon düşmanlarının safında

yer almaya başlar. Marc’ın on dört yıllık eşi Genéviève, nihayet karnındaki

çocuğu ile birlikte eşini ve kızı Louise’i bırakarak evi terk eder. Gerçekte eşi

ve kızı onu çok sevmesine rağmen, psikolojisi bozulan kadın, rahiplerin

etkisiyle kendisine sürekli günahkâr olarak gösterilen kocasının ve etkisinde

büyüyen kızının yanından ayrılır. Böylece karnındaki doğacak çocuğu en 

azından rahiplerin öğretisi doğrultusunda yetiştirecektir. Marc’ın eşi

Geneviève büyük annesinin evinde ikinci çocuğunu doğurur. Marc, büyük

annenin evine karısı ve oğlunu görmeye gittiğinde ne çocuğunu görebilir ne

de eşini onunla görüştürür büyük anne. Çocuk babası Marc’dan habersiz

kutsanıp papaz olarak yetiştirilmek üzere evden uzaklaştırılır:

“Çocuk bir iblisin çocuğu değil miydi, Geneviève sanki bir şeytan

doğurmuştu, bu yüzden de hemen kutsanıp, büyük yıkımlardan kurtarmak

için evden uzaklaştırılmıştı.”

Bir devlet okulu olan Maillebois İlkokulu’nda bayan öğretmen

Rouzaire ve Marc’tan önce görev yapan öğretmen sınıflara haç sembolü

asmışlardır. Marc öğretmen, laik okullarda dini sembollerin bulunmasına

insanlar arasında ayırımcılığa neden olabileceği ve tarafsızlığı ortadan

kaldırabileceği endişesiyle karşıdır. Sınıfından haç sembolünü kaldırır.

Ancak yine Cizvitlerin, Hristiyan Kardeşlerin ve etkiledikleri halkın

tepkisiyle karşı karşıya kalır. Laik devlet okulları şeytan yuvası olarak

gösterilmeye çalışılır.

Bayan Rouzaire, Maillebois kasabasından Beaumont kentine tayin

edilir. Ondan boşalan kadroya Marc’ın eski mesai arkadaşı Jonville köyü

öğretmeni Bayan Mazeline atanır. Ancak tutucu kasabalı Rouzaire’in yerine

özgür düşünceli Bayan Mazeline’in atanmasından rahatsızlık duyarlar.

Çünkü önceki onların istediği gibi bir öğretmendir; çocuklarını sürekli

kiliseye götürür, sınıfa haç takar, öğrencilerine sınıfta dua ettirir. Özgür

düşünceli nesiller yetiştirmek isteyen Mazeline bu tür uygulamalar yapmaz.

Tutucu belediye başkanı, Mazeline’i kasabalarında istemediklerini bildirmek

üzere akademi müfettişi Le Brazer’e şikayete gider.

Férou’nun tanımıyla Maillebois tutucu bir kasabadır. Söz konusu

kasabada Simon öğretmen olayı devlet okulu öğretmenlerinin durumunu

zora sokacaktır. Ona göre, tutucular bu olaydan din ve ırkçılık adına çıkar

sağlama planı yaparlar. Férou’nun ağzından tutucuların ve cahil Fransız

halkının Yahudilere bakışı şu şekilde özetlenmektedir. “Pis bir Yahudi’yi

kurtarmak için gerçeği aramaya değer mi?” Öğretmen

Férou’ya göre söz konusu tutucular sadece yabancılara karşı ırkçılık

yapmazlar, aynı zamanda onlar gibi düşünmeyen ya da düşünce ve inanç

özgürlüğünü savunan, toplumsal ve bilimsel gelişmeye inanan insanlara,

özellikle de laik devlet okullarının eğitim ve öğretimine karşıdırlar.

Tutucular, insanlara insan oldukları için değer vermeyip, onları düşünce,

inanç ve kökenlerine göre ayırıp farklı davranmaktadırlar. Tarikat mensubu

Crabot’nun buyruğu altına giren rahipler topluluğu durmadan vaaz verip

Fransa’nın Katolik Hristiyan dışında inanca sahip insanlardan 

arındırılmasını isterler: “Yahudi ve Protestanların diri diri yakılıp, kökünün

kazınmasını istiyordu.”

Simon’un kayın pederi Lehmann’ların terzi dükkânına söz konusu

olay nedeniyle artık müşterileri uğramaz. Simon tutuklandıktan sonra ailesi

de evlerinde toplumsal baskı ve ayırıma maruz kalır:

“El yazması bildiri asılmıştı kasabanın duvarlarına; yurtseverleri,

Yahudilerin evlerini yakıp yıkmaya çağırıyordu. *Birkaç gün, hele de bir

pazar günü Kapüsen Manastırı’ndaki dinsel törende halk öylesine

coşmuştu ki, Belediye Başkanı Darras, Trou Sokağı’na nöbetçi dikmek için

Beaumont polisine başvurmak zorunda kalmıştı.”

Zola’ya göre Fransız toplumunda Yahudiler horlanmakta, bunun

sonucu olarak da Yahudi kökenli Fransız vatandaşları utanç duymaktadır.

Buna çarpıcı örnek zengin biri konumunda olan Yahudi Baron Nathan

ezilmişlik ve ikinci sınıf vatandaş olma utancından kurtulmak için kızını

soylu bir Katolik Fransız ile evlendirmesi verilebilir. Damadı Hector de

Sangleboeuf milletvekili olur. Kızını sadece bir Hristiyan ile evlendirmekle

kalmaz, rahip Crabot’nun da etkisi ile kızı dinini değiştirerek hem Hristiyan

olur hem de Lia olan adını Marie olarak değiştirir.

Dini bağnazlık ve çıkarlar Fransa’yı diğer işgalci ülkelerle birlikte

Osmanlı imparatorluğu topraklarında işgale sevk edip, birçok ülkeyi de

kolini durumuna getirmişlerdir. Din, ordu, kapitalist güçler ve siyaset el ele

ortaklaşa çalışıp nihayetinde Birinci Dünya Savaşı’na neden olmuşlardır. Bu

romanda insanlığın ya da insanca duyguların yok oluşu söz konusudur.

Bugünün Avrupasında başta Almanya olmak üzere benzer düşünceler

hâkimdir ve Müslümanlar farklı dinden ve ırktan diye diri diri

yakılmaktadırlar. Roman yayınlanalı 110 yıl gibi bir asırdan fazla bir zaman

geçmesine karşın Avrupa toplumlarında dini taassup ve yabancı düşmanlığı

gibi sorunlar hâlâ önemini sürdürmektedir. 

 

6. Hoşgörü/Hümanizm

Fransa özgürlük ve hoşgörü konularında sancılı dönemler

yaşamıştır. Zola’nın söz konusu romanında bilimsellikten çok toplumsal

boyut ve tarihi gerçeklerin kurgusu ön planda bulunmaktadır.  

Yazar, Fransız toplumunda gerçekte yaşanan bir olayı sanat yoluyla tüm dünyaya

duyurmayı ve sorunu evrensel kılmayı başarmıştır. ‚

Toplumsal olanın nesnel fotoğrafını çekmeye çalışan Zola‛ 

Bağnazlık, hoşgörüsüzlük, ırkçılık ve ötekileştirme gibi konular

romanda eleştirilen olumsuz davranışlardır. Kardeşlik, hümanizm, hoşgörü

ve adalet gibi müspet değerler ise topluma kazandırılmaya çalışılan romanın

başlıca konularıdır. 1789 devrimi sonrası dönemde insani değerler ve

hümanizm konusu ihmal edilmiş toplumsal bir sorun olarak varlığını

sürdürmektedir. Zola cumhuriyetin, demokrasi ve eşitlik olmadığı sürece

özgürlük demek de olmadığını göstermeye çalışarak, insanı ve çağdaş

değerleri merkeze alan anlayışın ancak hoşgörü anlayışının ve demokrasi

kültürünün benimsenmesiyle yaşam bulacağına inanır. Roman kahramanı

Marc öğretmene göre, insanlar aynı düşüncede olmasalar da birbirlerini

sevip sayabilirler.

Yahudi kökenli Simon’u destekliyor ve sofu papazları suçluyor diye

eşinin büyük annesi Marc’ı ve ailesini artık evinden kovar. Bu duruma

Marc’ın hanımı üzülür, ancak eşini istemiyor diye artık o da dul annesinin

de kaldığı büyük annesinin evine gitmek istemez. Kocası Marc öğretmen,

hoşgörülü ve sevgi dolu bir insan olduğu için eşine ailesinden uzak

durmamasını, onları ziyarete gitmesini, bu duruma kendisinin

kırılmayacağını söyler. Ayrıca eşini sevdiği için pazar ayinlerine giderken

ona eşlik eder. Marc pozitif bilimden yana olan ve dini inancı olmayan bir

insan olmasına karşın, her türlü inanca saygılı ve hoşgörülüdür.

Zola, toplumsal sorunlara yaklaşımındaki sanatçı hassasiyeti ve

kimliği ile sadece Fransa’da değil tüm dünyada birçok yazara, siyasetçiye ve

sağduyu sahibi insanlara esin kaynağı olur. Yazarın toplumsal sorunları ele

alışında hümanist bir yaklaşım söz konusudur. İnsanların, toplumsal

statüsü, dini inancı ya da kökeni nedeni ile ayırıma tabi tutulup haksızlığa

uğratılmasına, bir başka deyişle ötekileştirilmesine karşı yoğun mücadele

verir. Aydınların, bu tür mücadeleleri Fransız toplumunun bugünkü daha

demokratik koşullarını hazırlamıştır. 

 

7. Özgür Düşünceli, Demokrasi ve Adalet Yanlısı Nesiller

Tarikatçı kilise rahipleri bir yandan kendi işledikleri suç ve

günahları kapatmaya çalışırken, diğer yandan da toplumda insanlar

arasında kin ve nefret tohumları aşılarlar. Basını da çıkarları uğruna

kullanırlar, zaten basının bir kısmı kendi yandaşlarının elindedir. Böylece

istedikleri doğrultuda bir toplum oluşturma gayreti içerisindedirler. Birey

olduğunun ve özgürlüğünün bilincinde olmayan halk kendi aklı ve

düşüncesini kullanmayıp bir sürü gibi güç odaklarının belirlediği yönde 

hareket ederler. Oysa güçlü olanlarla işbirliği yapmak cahilliğin, acizliğin ve

zayıflığın göstergesidir, haklı olanlardan yana olmak ise cesur ve adil

olmanın gereğidir. Zola'ya göre bu da toplumda insanlara ancak eğitim

yoluyla kazandırılabilecek bir değerdir.

Yazara göre demokrasinin yerleşip yaşayabilmesi her şeyden önce

bireylerin özgür düşünceli yetişmelerine, adaletin var olabilmesi de

demokrasi kültürünü benimsemiş ve insan haklarına saygılı nesillerin

yetişmesine bağlıdır. Zola bu hedefe ulaşmada en büyük engel olarak

tarikatçı kilise okullarını ve oralarda verilen eğitimi görmektedir. Çözüm

yolu olarak da cumhuriyetin laik okullarının yaygınlaştırılarak halkın

eğitilip aydınlatılması, kilisenin ve tarikat çevrelerinin eğitimden elini

çekmesini göstermektedir. Başarmak için insanların bilincini uyarmanın

önemine dikkat çekmekte ve bunda da öğretmenlere rehberlik rolü

yüklemektedir. Yazar hem ordu hem de kapitalist ve tarikatçı güçler

karşısında bireylerin ezilip yok olmaması ve özgür bireyler olarak

yaşayabilmesi için yapılması gerekenlerin bir yol haritasını vermektedir.

İnsanı köle durumuna sokmaya çalışan her türlü güce karşıdır. Bunun için

de genç nesilleri eğitimli olmaya ve bilinçli mücadeleye çağırmaktadır.

Tarikatçı manastır papazlarının yobazlığı, ordunun ırkçılığı ve

halkın cahilliği Fransız toplumunu oluşturan vatandaşlar arasında

ayrımcılık ve adaletsizliklerin oluşmasına neden olmaktadır. Bütün bu

tutumların sonucu toplumda istenmeyen gerilimler ve huzursuzluklar boy

göstermektedir. Yaşananlar, bireylerin mutlu ve huzurlu yaşam

sürdürebilmelerinin tek teminatı olan adaletin Fransa’da uygulanmadığının

bir göstergesidir. Yazar, Fransız devletinin, adaletin ve demokrasinin kök

saldığı, gerçek bir hukuk devleti olmasını arzular. Marc öğretmen, suçlanan

kim olursa olsun gerçeğin ve adaletin savunucusudur. Marc’a göre, her

suçlu cezasını çekmeli, bu papaz, subay ya da hâkim de olsa fark etmez.

Ayrıca papazların inançlı olması yetmez, asıl olan adil ve ahlaklı

olabilmeleridir.

Bağnazlık ve adaletsizlik toplumsal barışı ve aydınlık gelecek

umutlarını uzun süre törpülemiştir, ancak tüm engellemelere rağmen

roman, yazarın arzuladığı hoşgörülü, özgür düşünceli ve adalet yanlısı genç

nesillerin filizlenmesiyle ve öğretmen Marc ve diğer eğitim ordusu

mensuplarının mutluluğuyla son bulur. Yazarın özgür bireylerden oluşan

demokratik toplum yaratma umutları gerçekleşmeye başlar. Zira romanın

sonu umutların yeşerdiğini simgeleyen güneşli ilkbahar mevsimiyle biter.

Simon’u savunanlar bedel öderler, ancak toplumsal değişimin de

başlamasına ön ayak olurlar. Bunun somut örneklerinden birisi, Maillebois

kasabasının yeni belediye başkanı memur Salvin’in üçüncü oğlu sosyalist 

Léon Savin’dir. Kasabayı kalkındırır, kasabada kin ve nefretin yerini

hoşgörü ve sevginin almasını ister. O babası gibi korkak ve nemelazımcı

değil, sorumluluk duygusuyla davranan bilinçli biridir. Simon’a çektiği

acıları unutturmak için bir eser adamak ister. Duvarcının oğlu Auguste ve

köylü Bognard’ın kızı Angèle’in çocukları Adrien Doloir iyi bir eğitim

görerek mimar olur. O da Simon’a belediye başkanının armağan olarak

yaptıracağı evin planını çizer. Eğitim her alanda meyvesini vermeye başlar.

Yazarın aynı aileden farklı kuşaklara yer vererek eğitim sayesinde toplumda

gözlemlenen değişimi ortaya koymaya çalıştığı görülür. Burada mimar

olduğu kadar, Yahudi kökenli Simon için bir şey yapmaya çalışması,

Adrien’nin önceki kuşak iki dedesinden ne denli farklı düşündüğünü,

kendini ne denli geliştirdiğini göstermektedir. Cahil dedelerin, aydın

torunları artık toplumda söz sahibi olmaya başlamışlardır. Kuşaktan kuşağa

değişim söz konusu, özgür düşünceyle eğitilmiş yeni nesiller daha

hoşgörülü, demokrasi ve adalet yanlısıdırlar. Gençlik, Yargıtay’ın son

kararıyla Simon davasında adaletin yerini bulmasıyla yetinmek istemez.

Atalarının yaptığı hatadan dolayı, Simon’a bir armağan vererek ondan özür

dilemek, atalarının hatasını onarmak isterler. Adrien, öğretmeni Marc’a

kasabada Simon’lara bir ev yapıp, bağışlamak istediklerini söyler. Bu evi

Simon’un kayın pederinin yıkılan evinin yerine belediye meclisi kararıyla

yapmak istediklerini belirtir. Eve belediye meclisinden çıkartacakları kararla

şöyle bir yazı da yazarlar:

“Maillebois kasabasında, gerçek ve adaletin bir sembolü olan öğretmen

Simon’a, çektiği acıları unutması için armağandır.”

Simon davasında, birinci kuşak görevini hiç yapmazken, ikinci

kuşak hiç olmazsa hatalarını anlar ve kabul eder. Üçüncü kuşak ise hataların

telafisine çalışır. Buradan çıkan sonuç, eğitim meyvelerini uzun uğraşlar

sonucu vermekte, ancak bu meyveler çok değerli olmaktadır. Eğitilmiş

üçüncü kuşak cesur ve paylaşımcıdır. Yeni nesil, din, ırk, düşünce ya da

inanç ayırımı yapmaksızın kardeşçe barış içerisinde yaşamayı başarır. İyi

eğitim görmüş üçüncü kuşak, ikinci kuşağı da değiştirir. Simon, törenle

kasabaya beklenir. Simon’u savunan sosyalist avukat Delbos içişleri bakanı

olmuştur ve o da karşılama töreninde yer alır.

 

Simon davası, Simon, Marc, David ve Delbos’un onur mücadelesi olur. Bu mücadelenin kazanılmasında en büyük pay eğitimindir. Eğitim yoluyla öğretmenler ordusu, yetiştirdikleri özgür düşünceli, hoşgörülü, demokrasi ve adalet yanlısı nesiller sayesinde geleceğin uygar milletini yaratmaya başlarlar. 

Dolayısıyla Gerçek, bağnazlığa karşı hoşgörüyü, cahilliğe karşı bilimi, etkin güçlerin güdümünde ve tutsağı olarak yaşamak yerine özgür düşünceyi, demokrasiyi ve adaleti önemli değerler olarak bireylere ve topluma benimsetmeye çalışan bir eserdir.

 Sonuç

Gerçek romanında Zola, özelde Fransız genelde Batı toplumlarında boy  gösteren  dini  bağnazlık  ve  yabancı  düşmanlığı  nedeni  ile  yaşanan olaylara  ve  haksızlılara  karşı  başkaldırı  kampanyası  başlatır.  Her  çağda olduğu gibi Zola’nın yaşadığı dönemde de tarikatçı kiliseler, siyasetçiler ve ordu mensupları çıkarcı egemen güçler, iktidarlarını ve çıkarlarını korumak uğruna  her  türlü  olayları  tezgahlayabilmektedirler. Tarikat,   siyaset   ve sermaye,  gerçek  ve  adaletin  karşısına  önemli  bir  engelleyici  güç  olarak çıkmaktadır. Zola’nın  bu  romanda  öne  çıkardığı  ahlak  anlayışı,  tüm insanları insan oldukları için din, ırk ayırımı yapmadan sevme anlayışı olan hümanist anlayış ve evrensel nitelikte adalet anlayışıdır.

Dreyfus Olayı gibi Gerçekromanında ortaya koyduğu tavır, Zola’yı aydın yazar sınıfına koyar. Zola’ya göre toplumda gerçekler ve adalet hâkim kılınmalıdır,  ulusların  büyüklüğünüancakbunlar sağlayabilir.  Adaletin olmadığı  bir  toplumda  gerçek  anlamda  bir  ilerleme  de  olamaz. Gerçekromanında Yahudi kökenli öğretmen Simon’un uğradığı haksızlığa karşı Marc  öğretmenin gösterdiği çaba,  düşünce  adamı  ve  eğitimci  olmanın ötesinde  insan  olmanın  gerekliliğini  ortaya  koyan  bir  davranıştır.  Marc öğretmen, yaşanılan haksızlıklara karşı susmayı alçaklık olarak görür.

Hümanist anlayış, insanlar arasında  ayrışmayı ve  ötekileştirmeyi değil, birleşmeyi ve evrensel kardeşliği öngören değerleri benimser. Epikür, Zenon ve Perikles gibi düşünürlerin hümanist felsefesi, ‚her şeyin ölçüsü insandır‛ anlayışına dayanmaktadır. İnsanlara hoşgörü ve yeni düşünce ufukları açma yolunda büyük çabalar sarf eden hümanist yazarlar gibi Zola da  Fransız  toplumunu  saplandığı  gericilik  veyabancı  düşmanlığı batağından,hoşgörülü,  demokrasi  ve  adalet  yanlısı  bir  toplum  kurma anlayışıyla  yetişmiş  özgür  düşünceli  nesillerin  kurtaracağınainanır. O, gelecekte mutlu, huzurlu ve barış içerisinde bir dünyada yaşamanın uygar toplumlar  yaratmakla  mümkün  olacağı  düşüncesindedir. Sonuç  olarak Gerçekromanı,  demokrasi  kültürü  ve  özgür  düşüncenin  yerleşmediği toplumlarda her insanın başına gelebilecek bir sorunu ele almaktadır. Gerçek, bireylerden  toplumuna,  kurumlardan  devlet  yönetimine  toplumun  tüm kesimine verilen bir mesajdır.

 

kaynak   

Zola'nın Gerçek Romanında Bağnazlığa Karşı Hoşgörü