Gülten Akın

Balina
Göğü gördüm imkâna tutuldum düşü sevdim
dalıp çıkmalarım "orda bir şey"e dönüktü
kaç kez bir şey, başka bir şey
sıçradım hem yittim
hem belirlendim
derin durdum, teknenin altına girdim
sarstım
sarsıldım vuruşun gitgide usta vuruşuydu
sustum düşe düştüm
senin mi kan, yaralarımdan mı
ne balinayım ben şimdi inadı içinde
ne senin mavi balinan

(Sessiz Arka Bahçeler)

Sabır İçin İlahi
Çağrılı geldimdi, uzunca eğlendim
Sonsuz duracakmışım gibi güldükçe insanlar
Gidecekmiş gibi gülümsüyorum

Yüreğimde kıldan testere
Bir yanartaşı yürüyorum döne döne
Hayatın dilvermez karıncasıyım

Günle yarışan bedenime dokunsam
Acıyor mu vurdukları yer eskisi kadar
Belki ben alıştım

Ses vermiyor özlediğim, susturmuşlar
Yok, sevgiden yandım
Savatlı gümüşüm, eskimezim

Sabrı deniyorum

(İlahiler)

Anneler İlahisi

Yüreğin tartıldı orda burda
bozuk mu düzgün mü tartılarda
durdun
söylenmemiş, anlatılmamış, söylenememiş olanı
anlaşılır kıldı duruşun
öyle bakıyorsun
içınde dolaştırdıkları o karışık ayna
senin çıplak gözlerine
ne kadar ne kadar yabancı
suya düşmüş arıyı gözleyen
bu dünya düşündürmez mi
kimin hayatı kimin umurunda
oysa sarmalandın, paylaşıldın
ortasında sen gibi bir kalabalığın
Anneler olmasa kim kimi severdi
saklı tuttun o insanı insana bağlayan güvenci
yollar boyu, eskitilmiş alanlarda
solgun bir bedeni gezdirmedin Metin’in annesi

(Sessiz Arka Bahçeler)

Edvard Munch

Sevgi ve ölüm

Yeni resimlerinde akan, dolambaçlı çizgi kullanımı, çağdaş art nouveau’nunkine benziyordu, fakat Munch çizgiyi dekorasyon olarak değil, derin psikolojik bir açıklama için bir araç olarak kullandı. Resimlerindeki şiddetli duygu ve alışılmadık görüntüler, özellikle de cinselliğin cesurca açık temsilleri, kötü bir tartışma yarattı. Eleştirmenler, çoğunluğu bitmemiş görünen çalışmalarındaki tekniğinden rahatsız oldu. Ancak bu durum, ismini Almanya’nın her yerine duyurmasını sağladı ve oradan itibarını daha da yaydı. Edvard Munch, 1892-95 yıllarında başta Berlin’de, daha sonra da 1896-97’de Paris’te yaşadı ve 1910’da Norveç’e yerleşene kadar Avrupa’da dolaşmaya devam etti.

Edvard Munch’un resim serilerindeki başarılarının özünde sevgi ve ölüm yatmaktadır. Asıl çekirdeği 1893’de sergilenmiş altı tablo oluşturmaktadır. Bu seri 1902 tarihinde sergilenene dek 22 esere çıktı. Munch, bu resimleri sürekli olarak yeniden düzenledi ve bunlardan birisi satıldığında, onun başka bir versiyonunu yapardı. Bu nedenle birçok durumda aynı görüntüye dayanan birkaç versiyon ve baskı vardır. Friz çizimleri kişisel deneyime derinlemesine bakmasına rağmen, temaları evrenseldir: Bu, belirli erkek ya da kadınlar değil, genel olarak erkek ve kadın ve doğanın büyük temel güçlerinin insan deneyimi hakkındadır. Sırayla görüldüğünde, aşkın uyanması, çiçek açması ve solması ile örtülü bir anlatı ortaya çıkar, ardından umutsuzluk ve ölüm gelir.

The kiss

Aşkın uyanışı, bir yaz gecesi ağaçların arasında duran bir kızın, arkasındaki tekneden gelen herhangi bir sesten daha çok bir iç sesle çağrılır gibi göründüğü The Voice’da (1893) gösterilir. Düzensel olarak bu, Friz içinde kıyının yatay sarmalının ağaçlar, figürler ya da güneş ya da ayın deniz boyunca yansıttıkları sütuna benzer yansımaların dikeyliğiyle dengelendiği birkaç tablodan biridir. Aşkın çiçek açması, bir adam ve bir kadının narin ve tutkulu bir şekilde sarıldığı, vücutlarının birleşerek tek bir dalgalı forma dönüştüğü ve yüzlerinin tamamen eriyip hiçbir bireysel özelliğin kalmadığı The Kiss (1892) tablosunda gösterilmiştir.

Bireyselliğin, teslimiyetinin ya da aşkınlığının özellikle çok güçlü bir görüntüsü ise, kendinden geçerek başını arkasına atmış, gözleri kapalı çıplak bir kadını ve yüzen siyah saçlarının üzerinde bulunan kırmızı bir hale benzeri şekli gösteren Madonna’dır (1894–95). Bu bir doğum anı olarak anlaşılabilir fakat kadının güzel yüzünde bunun ölüm olduğuna dair daha fazla ipucu bulunmaktadır. Munch’ın sanatında, kadın birleşimin umutsuzca istendiği fakat yaratıcı egonun yok olması tehdidi nedeniyle korkulan bir “diğer”dir.

Frizi oluşturan diğer eserlerde Munch, Melankoli (s. 1892-93), Kıskançlık (1894–95) ve Küller (1894) gibi başlıklarda görüldüğü gibi, aşkın neden olduğu acı temasını araştırmıştır. Her zaman çalışmalarında bulunan izolasyon ve yalnızlık bu resimlerde özellikle vurgulanmışsa da, bunlar ölüm hakkındaki birçok tablosundan biri olan Death in the Sick Room’da (1893–95) eşit şekilde görülmektedir. Buradaki odak noktası görülemeyen ölen çocuk değildir, kendi keder tecrübelerine sarmalanmış ve birbirlerini teselli edemeyen veya bunu teklif edemeyen yaşayan insanlardadır. Resmin gücü klostrofobik kapalı alan ve zeminin dik bakış açısıyla artmaktadır.

Edvard Munch çığlık tablosu anlamı

Munch’un en ünlü eseri olan Çığlık’ta da aynı türde bir dramatik bakış açısı kullanılmıştır. Munch’un “doğa boyunca çığlık” hissettiği ve duyduğu bir sanrı deneyiminden esinlenmiştir ve aynı anda hem bir ceset hem de bir sperm ya da fetüsü andıran, çevre çizgileri kan kırmızısı gökte türbülanslı hatlarda yankılanan panik halindeki bir yaratığı betimlemektedir. Bu resimdeki kaygı kozmik bir düzeye yükseltilir, sonuçta ölüm hakkındaki sanrılar ve varoluşçuluğun merkezi olan anlam boşluğu ile ilgilidir. (Çığlık’ın en eski iki versiyonu 1893’e dayanır; Munch, 1895’te başka bir versiyon oluşturmuştur ve muhtemelen 1910’da dördüncüyü tamamlamıştır).

Sanatının ayrıca yaşadığı dönemin şiirleri ve dramasıyla belirgin benzerliği bulunmaktadır ve her ikisinin de portresini çizdiği tiyatro yazarları Henrik Ibsen ve August Strindberg’in çalışmaları ile ilginç karşılaştırmalar yapılabilir. Munch’un aşındırma, kuru nokta, litografi ve gravürlerden oluşan büyük grafik sanatı üretimi 1894’te başladı. Baskıcılığın ona en çekici gelen kısmı, mesajını çok daha fazla insana iletmesini sağlamasıydı, ama aynı zamanda deney için heyecan verici fırsatları da beraberinde getirdi. Hiç şüphe yok ki, herhangi bir grafik ortamdaki resmi eğitim eksikliği onu son derece yenilikçi tekniklere doğru iten bir faktör oldu.

Japon etkisi

Birçok çağdaşı gibi, gravür kullanımında Japon geleneğinden etkilendi fakat süreci, örneğin, bir dizi küçük parçaya kesilmiş tek bir tahta parçasından baskı yaparak radikal bir şekilde basitleştirdi. Munch’un ahşap için gerçek tahıllar kullanması, özellikle başarılı bir deney sonucunu ortaya çıkardıı ve daha sonra sanatçıları büyük ölçüde etkiledi. Ayrıca sık sık farklı medyayı birleştirdi ya da bir bunları üst üste bindirdi.

Munch’un baskıları, resimlerini hem tarz hem de konu bakımından yakın derecede andırmaktadır. Munch 1908–09’da sinir krizi geçirdi ve daha sonra sanatı önceki yoğunluğunu yitirmeden daha olumlu ve dışa dönük hale geldi. Bazı istisnalardan biri onun rahatsız edici otoportresidir. The Night Wanderer (1930 civarı), yaşamı boyunca resmettiği uzun otoportre serisinden biri. Norveç’teki öneminin gecikmiş kabulünü gösteren özellikle önemli bir işi, Oslo Üniversitesi Duvar Resimleriydi (1909–16), bunun merkez parçası, alegorik görüntülerle kuşatılmış, güneşin geniş bir resmiydi. Hem manzaralar hem de çalışan insanlar Munch’un daha sonraki resimlerine konu olmuşlardı. Fakat esas olarak, esrarengiz ve tehlikeli psişik güçlere form verdiği 1890’lardaki eserleriyle, modern sanata çok önemli katkılarda bulunmuştur.

Ölümünden sonra Munch, sahip olduğu mülkünü, resimlerini, baskılarını ve çizimlerini 1963’te Munch Müzesi’ni inşa eden Oslo kentine bıraktı. En iyi eserlerinin çoğu Oslo’daki National Gallery’de bulunmaktadır.

" Hastalık, delilik ve ölüm beşiğinde bana bakan ve tüm hayatım boyunca bana eşlik eden siyah meleklerdi. "

istanbul sanat evi

Salvador Dali "Doğar doğmaz tapınılan bir ölünün ayak izlerinden yürümeye başladım."

Dali’nin fikrini değiştiren olay 1926’da Gala’yla tanışmasıyla gerçekleşti. Gala; bir Rus avukatın kızı ve sürrealist şair Paul Eduard’ın eşiydi. Onu ilk defa Cadaquez’de Akdeniz’in Catalan kıyısında Hotel Miramar’ın karşı terasında gördüğünde eşiyle beraberdi. Ertesi gün saat 11’de plajda buluşmak üzere sözleştiler. Dali bu olayı tamamen sembolik bir biçimde hazırlamaya karar verdi.

Soyundu. Elbiselerini, göğüs uçlarını, kıllarını, göbek deliğini ve esmerleşen tenini gösterecek şekilde kesti, katladı. Boynuna inci bir kolye, kulağına bir kırmızı bir sardunya taktı. Traş olurken yaralanmasından esinlenerek kendi kanını süründü. Bunu balık kuyruğu, keçi gübresi ve yağla karıştırdı. Ama pencereden Gala’yı, özellikle de çıplak bronzlaşmış sırtını görünce, bu ölümcül ritüele son vererek üzerindeki partallığı ve bu vebalı tutkuyu soyunmaya karar verdi. Birkaç ay sonra tamamen aşık olarak birlikte yaşamaya başlayacaklardı. Ve o andan itibaren Gala; Dali için bir aşık, bir arkadaş, esin perisi ve model (ilk defa profilden Gran Mastrubador’da gözükür), danışman ve herşeyin ilersinde varlığının yöneticisi olacaktır. Port Lligat’de hayatlarının evlerini kurdular.

İlk önce İspanya İç Savaşı’ndan daha sonra Dünya Savaşından kaçmak için tüm dünyayı gezdiler. Dali şöyle açıklar düşüncesini:

‘Her zaman anarşist ve aynı zamanda da monarşisttim. Her zaman burjuvaziye karşıydım ve hala da öyleyim. Gerçek kültürel devrim monarşist prensiplerin restoresiyle mümkündür.’

Ama 1934’te beş yıllık aktif bir işbirliğinden sonra artık eski sürrealist arkadaşlarından ayrılmış ve küçük burjuvaya dönüşmekle suçlanır olmuştu. Çünkü politikadan kaçıyordu:

‘Beni ne marksizm bir parça bile ilgilendirmiyordu. Politika bir kansere benziyordu.’

Newyork’a yerleşti, ama arada sırada geri dönüyordu. Örneğin faşistler arkadaşı Garcia Lorca’yı öldürdükten ya da Nazilerin istilasından sonra. Mamafi, Kuzey Amerikalılar tarafından aranılan, sevilen, iyi ücret ödenen biriydi.

1966’da Newyork modern sanatlar müzesinde 1966’de ona bir retrospektif adadılar. Beuborg’daki bir diğer sergi için 1979’a kadar beklemesi gerekti. 3 sene sonra 1982’de Gala öldü. O zamandan sonra nerdeyse resim yapmayı bıraktı. Dali, Gala’nın mezarının olduğu Pubol’e yerleşti ve son eserlerini verdi.

Bütün akımları tanıyıp; olası bütün etkilerden geçtikten, tüm çılgınlığıyla o devasa eseri ‘Babil Kulesi’ni oluşturduktan sonra; Salvador Dali sanatı boyunca uzayıp giden bir ipi farketti. Bu ip görünmez bir şekilde daha Breton’la bile değilken gerçekleştirdiği ilk sürrealist eseriyle, gerçek anlamdaki sürrealist eserlerini birbirine bağlıyordu.

Freud’un içten ve ve fanatik olarak tanımladığı, Dali’nin gözleri; hep büyüleyici bir dünyayı keşfediyordu. Dali hiçbir zaman taptığı esin perisi Gala’dan ayrılmadı, eve kendine duyduğu ihtiyaçtan daha fazla bir ihtiyaçla ona bağlıydı.

Pubol Şatosundaki yangından kurtulduktan sonra; 23 Şubat 1989’da Figueras hastanesinde, 84 yaşında öldü. Cesedi ilaçlandı; ve Figueras’daki müzesine hakim olan dev kubbenin altına gömüldü.

George Orwell 1984

George Orwell’ın 1947-1948 yılları arasında verem hastalığıyla mücadele ederken kaleme almış olduğu Bin Dokuz Yüz Seksen isimli eser, distopya türüne ait ön önemli örneklerden birisidir.

Okyanusya’da yaşayan ana karakter Winston Smith’in yaşamı, düşünceleri, aşkı ve “Büyük Birader”e olan öfkesi ile ardından yaşanan işkenceler üzerine Büyük Birader’e teslim oluşu, alegorik bir evrende okuyucuya sunulmuştur.

Bir ülke düşünün; içinde dev ekranların olduğu, her adımınızın izlendiği, her konuşmanızın dinlendiği, düşüncelerinizin bile kontrol altına alınmak istendiği… Winston’ın bu sisteme karşı sessiz mücadelesi içinde Julia ile tanışması ve aşklarını gizlice yaşamalarını merakla okuyacaksınız.

“Karanlığın olmadığı yerde buluşacağız.” demişti. Ne anlama geldiğini biliyordu ya da bildiğini düşünüyordu. Karanlığın olmadığı yer, insanın asla göremeyeceği, ancak bir şekilde önseziyle paylaşabilecekleri bir gelecekti. Ancak tele-ekrandan gelen kulak tırmalayıcı ses yüzünden, düşünmeye daha fazla devam edemedi.

Bacon - Denemeler "Okuma Üstüne"

Okumak, haz duymaya, zihnimizi süslemeye ve yetkimizi arttırmaya yarar. Haz duyurmak hususundaki faydası, insan bir köşeye çekilip tek başına kaldığı zaman kendini gösterir. Zihnimizi süslemesinin, konuşurken, yetkimizi arttırmasının da bir iş hakkında hüküm verirken, o işi başarırken faydası dokunur. Tecrübeyle yetişmiş kimseler, tek tek bazı işler yapar, onlar hakkında birer hüküm verebilirse de, meseleyi her bakımdan göz önünde tutan öğütler vermek, planlar yapmak, nizamlar kurmak, bilhassa bilgi sahibi kimselerin elinden gelir. Okumaya fazla vakit harcamak, uyuşukluktur. Okunan kitaplardan süs olsun diye fazla faydalanmak gösteriş, bir hüküm verirken sade kitaptaki kaidelere uymak da ukalalıktır.

Okumak tabiatı tamamlar, tecrübe ile de tamamlanır. İnsanın tabiat vergisi olan kabiliyetleri kendiliğinden çıkan bitkilere benzer; okumakla budanmaları lazımdır. Okumak, tecrübeyle sınırlanmaz da başına buyruk bırakılırsa dağınık yönlere yayılmış bir bilgi verir. Tecrübe ile yetişen kimseler, okumayı hor görürler. Basit kimseler ona hayrandırlar. Bilginler ondan faydalanırlar, çünkü okuma, sağladığı faydanın ne olduğunu öğretmez. Bu, insanın, göre göre, tahsile ihtiyaç duymadan onun ötesine varan bir kuvvetle elde ettiği, bir bilgeliktir. Kitapları, ne cerhetmek, ne yanlış bulmak için ne de zaten ispat edilmiş diye, olduğu gibi kabullenip, konuşmalarında sana konu olsun diye oku. Bazı kitaplardan insan yalnız zevk alır; bazılarını olduğu gibi yutar. Bazılarını geveler ve hazmeder. Yani bazı kitaplardan yalnız birtakım parçalar okunur; bazıları baştanbaşa, ama inceden inceye tetkik edilmeden, bazıları ise dikkat ve itina ile okunur. Bazı kitaplar da vardır, insan onları vekil vasıtasiyle yani başkalarının onlardan çıkardıkları parçaları okur. Bu ancak kitabın değeri ve konunun önemi az olduğu zaman yapılır. Çünkü böyle başkasının süzgecinden geçmiş, kitaplar, imbikten süzülmüş adi su gibi yavan olur.

Okumak, insana olgunluk, konuşmak canlılık, yazmak da açıklık verir. Bu sebeple, az yazanın, hafızasının kuvvetli, az konuşanın hazırcevap, az okuyanın da bilmediğini bilir gibi göstermesi için, kurnaz olması lazımdır. Tarih kitapları insanı akıllandırır; şiir nükteci, matematik dikkatli kılar; felsefe eserleri de derinleştirir. Mantık ve hitabet, münakaşalarda ustalaştırır; ahlak da ağırbaşlı yapar.

"İnsanın okuduğu şey benliğine işler." Hatta insan zekasına ket vuran her türlü engeli, iyi seçilmiş eserler okumakla ortadan kaldırabilir. Tıpkı vücudun tutulduğu hastalıkların münasip idmanlarla iyi edilebildiği gibi. Mesela top oyunu, vücutta hasıl olan taşlarla böbrek hastalarına; ok atmak, akciğerle göğüse, ağır yürüyüşler mideye, ata binmek baş ağrılarına iyi gelir, v.s. Bu sebeple bir kimsenin zihni dağınıksa matematikle meşgul olsun; çünkü bir davayı ispat ederken biraz dalıverse davaya ta baştan başlaması lazım gelir. Eğer zekası farkları görüp ayırmaktan acizse iskolastikleri tetkik etsin. Çünkü onlar; "kılı kırk yararlar."

Bir konuyla bir diğeri arasında münasebet kurmakta ve bir meseleyi ispat edip aydınlatmaya yarayacak delilleri hatırlatmakta güçlük çekiyorsa hukuk davalarını tetkik etsin. Böylece her zeka hastalığına ilaç olacak birer reçete bulunabilir.

Sığınak - Ahmet Oktay

Kaçıp sana saklanıyorum akşam oldu mu
Sana dokununca mı denizleniyor masa
Senin avcıların mı çok hayvanları kovalayan
Sıkıntımın ormanında?

Üç beş günümüz var şuracığında
Nice oyuncağımızı kırdılar
Biz de güzel çocuklardık bahçelerde
Sularda alabalık

Azla avunmaya alıştık

Ne yapalım paramız yoksa

Şarabımız bitince yağmura çıkarız

Kim güzelleşmiyor öpüşünce.