Dünya Caz Günü, her yıl 30 Nisan'da dünya genelinde kutlanıyor.
"Geleceğin savaşı beyin savaşı olacaktır. Bu savaşın zaferi Eğitim yoluyla kazanılacaktır."Atatürk
30 Nisan 2020
Muhsin Ertuğrul ve Atatürk
Muhsin Ertuğrul, vefatının 41'inci yılında...
Nehire Nehir hanımefendi şöyle anlatır "O zamanlar kadınların sanatçı kimliğini yeni yeni kazandığı dönemler. Benim tiyatroda çömezlik dönemim. Muhsin Ertuğrul, Darül Bedai'ye başyönetmen olarak atanmış. Çok titiz bir insan...Provadan oyuna her şey saat titizliği ile işliyor, perde bir saniye bile geç açılmıyordu. Provaya geç kalan oyuncu derhal oyundan uzaklaştırılıyordu. Eee tahmin edersiniz ki, bu durumda Muhsin Ertuğrul'unda düşmanı çoktu. Bir gece Dolmabahçe'den Atatürk'ün Şehir Tiyatrolarına geleceği haber verildi. Ben de karşılamak için hazırdım. Fakat Paşa gecikti. Muhsin Ertuğrul kendisini beklemeden perdeyi saniyesi saniyesine açıp oyunu başlattı. Atatürk 4 dakika geç kalmıştı. Etraftaki dalkavuklar Atatürk geldiğinde Muhsin Ertuğrul'un onu beklemeden perdeyi açtığını ellerini ovuştura ovuştura anlattılar Atatürk, "Yaaa öyle mi Muhsin Ertuğrul'la görüşürüz" dedi.
Herkes Muhsin Ertuğrul'un işinin bittiğine inanıyor, ben müdür olacağım, sen müdür olacaksın kavgaları bile başlamıştı. Atatük, piyesin bitiminde Muhsin Ertuğrul'u ayakta karşıladı. Deminkileri de yanına çağırarak aynen şunları söyledi. "Sizi tebrik ederim işinizle ilgili ciddiyetiniz ülkenin gelişimini ciddiye aldığınızı gösterir. Biz geç kaldık, siz vazifenizi yaptınız Eğer bir tek benim için perdeyi açmayıp oyunu başlatmasaydınız bu dalkavukluktan ileri gitmez ve beni çok üzerdi. Ben herkesin her sahada işini bu kadar ciddiye almasını istiyorum, ülke ancak böyle ilerler efendiler!"
William Shakespeare - 18.Sone
Seni bir yaz gününe benzetmek mi ne gezer?
Çok daha güzelsin sen çok daha cana yakın:
Çok daha güzelsin sen çok daha cana yakın:
Taze tomurcukları sert rüzgarlar örseler
Kısacıktır süresi yeryüzünde bir yazın:
Işıldar göğün gözü yakacak kadar sıcak
Ve sık sık kararır da yaldız düşer yüzünden;
Her güzel güzellikten ergeç yoksun kalacak
Kader ya da varlığın bozulması yüzünden;
Ama hiç solmayacak sendeki ölümsüz yaz
Güzelliğin yitmez ki asla olmaz ki hurda;
Gölgesindesin diye ecel caka satamaz
Sen çağları aşarken bu ölmez satırlarda:
İnsanlar nefes alsın gözler görsün elverir
Yaşadıkça şiirim sana da hayat verir.
Düşünceler - Marcus Aurelius
Marcus Aurelius'un en çok yinelediği temalar; Stoacılığın, evren, us, usa uygun yaşamak, yönetici ilke, yaşam, ölüm, zaman, her şeyin akıcılığı, evrende her şeyin sürekli bir değişim içinde oluşu, ün, mal mülk gibi dünyasal değerlerin geçiciliği, insanların kukla gibi içgüdüleri tarafından oynatılması, yaşamın oyuna, insanların oyunculara benzetilmesi, insanın evrenin bir parçası olduğu, tüm insanların birbirleriyle akraba, giderek kardeş oldukları gibi temalarıdır.
Evrenin birliği: "Her şey birbirine bağlıdır, onları birbirine bağlayan bağ kutsaldır: hemen hemen hiçbir şey insana yabancı değildir. Çünkü her şey birbirleriyle ilişkili olarak düzenlenmiş olup birlikte evrenin düzenini oluştururlar. Varolan bütün şeylerden oluşan bir tek dünya vardır, onları kuşatan Tanrı tektir, öz tektir, yasa tektir, tüm düşünen varlıklarda ortak olan us tektir; gerçek de tektir, eğer aynı türden olan ve aynı usu paylaşan tüm varlıkların yetkinliği doğruysa."
Marcus Aurelius'un Düşünceler'inde, evrenin tek bir tanrısal organizma olduğu, bunun içerdiği tanrısal usun bu organizmaya can verdiği fikri sık sık yinelenmektedir: "Evreni, tek bir maddeyi ve tek bir ruhu içinde barındıran biricik bir canlı yaratık olarak düşün; bütün şeylerin bu varlığın bilinci tarafından özümlenmiş olduğunu; her şeyin tek bir dürtü sayesinde olup bittiğini ve bütün bu şeylerin nasıl bir araya gelip her şeyin ortak nedenini oluşturduklarını, onların birbirine nasıl zincirlendiklerini, nasıl bağlandıklarını düşün." Evrenin bu birliğinden; bütünün iyiliğinin, onu oluşturan parçaların iyiliğinin sıkı sıkıya birbirlerine bağlı olduğu çıkar- sanır. Örneğin, V. Kitap 30. bölüm'de, şöyle diyor Marcus Aurelius: "Evrenin zihni toplumsaldır. Bundan dolayı, aşağı varlıkları üstün varlıkların yararı için yaratmıştır, üstün varlıkları da birbirlerine uyarlamıştır. Bunların her birine nasıl boyun eğdirdiğini, onları nasıl eşgüdümlü kıldığını, nasıl yeteneğine göre her birine ona düşen payı verdiğini ve en iyilerinin, nasıl karşılıklı uyum içinde olmalarını sağladığını düşün."
Marcus Aurelius, toplumsal etiğini, evrenin bu deterministik görüşü üstüne kuruyor: İnsanın doğası da ussal ve toplumsal ve tüm öteki varlıklarda ortak olduğu için, bütün insanları gözetmek doğa ile uyumludur."Evrensel doğanın ne istediğini görüp kendilerini ona göre eğitselerdi, ardından giderdim onların; ama yalnızca sahnede kasıla kasıla rol yapan oyun kişileri gibi rol yaptılarsa, hiç kimse onları taklit etmeye yargılı kılmadı beni. Felsefenin işi yalın ve onurludur; boş böbürlenmelere kışkırtmayın beni."
Atomlar, tanrılar: Marcus Aurelius, Demokritos'un atom kuramından etkilenmişti. "Madem ki sana bağlı, bunu niye yapıyorsun? Eğer başkasına bağlıysa kimi suçlayacaksın? Atomları mı yoksa tanrıları mı? İster birileri olsun, ister ötekiler, saçma bir şey olurdu bu. Hiç kimseyi suçlamamalısın. Eğer elinden geliyorsa, insanı düzelt; gelmiyorsa sorunun kendisini; onu da yapamıyorsan, suçlamak neye yarar? Çünkü hiçbir şey amaçsız yapılmamalı."
"Ya, her şey, tek bir varlıkta olduğu gibi, tek bir ussal kaynaktan doğar, ki o zaman hiçbir parça, bütünün çıkarma olan şeye kusur bulmamalıdır; ya da yalnızca atomlardan ve rastge- le birleşip dağılmalardan başka bir şey yoktur."
"Atomlar olsun, doğa olsun, her şeyden önce, benim doğa tarafından yönetilen bütünün bir parçasını oluşturduğum ve doğası benimkiyle aynı olan öteki parçalara bir akrabalık bağıyla bağlı olduğum açıktır."
"Evrenin dölyatağma döndüler ya da parçalanıp atomlara ayrıldılar."
Yaşam: "... her birimizin yalnızca şimdiki zamanda, bu kısacık anda yaşadığını unutma; geri kalan günlerimiz ya çoktan geçip gitmiştir ya da bilinmeyen gelecektedir. Dolayısıyla her birimizin yaşamı kısadır..."
Ölüm:
Stoacılık, evrende varolan her şeyi, bu arada kendi yaşamını tam bir içtenlik, dingin bir zihinle kabul edebilen insan usunun; yaşamını evrenin düzenine uydurabileceğini, ölümünü de evrendeki olaylar zincirinin zorunlu bir halkası olarak dinginlikle kabul edebileceğini savunur. Ölüm düşüncesi, Düşünceler'in başından sonuna dek sık sık yinelenmekte, neredeyse yapıtın tümüne iz düşürmektedir:"İnsan ömrü bir an sürer, özümüz artsız aralıksız bir akış," algımız belirsiz, tüm bedenimiz bozulmaya yazgılı, ruhumuz bir kargaşa, yazgımız öngörülmez, ünümüz güvenilmezdir."
"...insan yaşlı da ölse genç de ölse, ölünce aynı şeyi yitirir: şimdiki zaman insanın yoksun kalabileceği biricik şeydir, çünkü sahip olduğu biricik şeydir, hiç kimse sahip olmadığı bir şeyi yitiremez."
"Ölüm ânında kendi kendine şöyle diyebiliyorsan, şu dünyadan çekip gitmek senin için daha kolay olacaktır: 'Çok tuhaf bir yaşamı ardımda bırakıyorum; uğrunda onca çaba harcadığım, onlar için onca yakardığım, öylesine özen gösterdiğim arkadaşlarım bile, belki de, ölümümden ötürü bir anlamda ferahlayacaklarını umarak, çekip gitmemi istiyorlar/ Öyleyse bu dünyada daha uzun yaşamak için neden var mı? Ama bunun için, arkadaşlarından daha az sevgiyle ayrılmamalısın, tersine, kişiliğine uygun olarak, onlara dostluk, iyilik, sevecenlik göstermelisin."
Zaman: Zamanın hızla akıp geçmesi karşısında yapılması gereken şey, "an"ı, "şimdi"yi yaşamaktır. Ama bu, Epikurosçularm anladıkları anlamda "an"ı yaşamak değildir. Marcus Aurelius'un dediği, zamanın akışı karşısında "an"m değerini vermek, ama bunu kuşkusuz, Stoacı ahlâkın ilkelerine göre yapmaktır. Marcus Aurelius, zamanın hızla akışını: "insanın uçarken görüp gönül verdiği bir serçenin daha ona sevdalanır sevdalanmaz, kanat çırparak gözden yitip gidişine" benzetiyor.
Her şeyin sürekli bir akış içinde olması: Düşünceler'in birçok yerinde karşılaştığımız, "akan ırmak" ya da "akan madde" imgesi, "Panta rei" (her şey akar) diyen Herakleitos'tan esinlenmiş olsa gerek: "Özümüz artsız aralıksız bir akış"tır, diyor Marıcus Aurelius. "Kimi şeyler doğma, kimileriyse ölme telâşında; doğmakta olan şeyin bir parçası şimdiden ölüyor, ya da çoktan öldü bile; ama bu sonsuz akış ve dönüşüm dünyayı sürekli olanık yeniler, tıpkı artsız aralıksız akıp giden zaman ırmağının sonsuzluğu yenilemesi gibi."
Aşağıdaki alıntılarda, hem her şeyin durmadan aktığı, hem nisan ömrünün bir ancık sürdüğü, hem de felsefenin bize kahin tek avuntu olduğu düşüncesini buluyoruz:
"Tek sözcükle, bedenimize ait olan her şey akan bir ırmak- lır, ruhumuza ait olan her şey de salt düş ve yanılsamadır; yalımımız yabancı bir ülkede savaş zamanı ve yolculuktur, ölümden sonraki ünümüz ise unutuluştur. Bize koruyacak ne kalıyor geriye? Tek, biricik şey, felsefe."
"Varolan ve doğan her şeyin nasıl hızla geçtiğini, yokolup I’ittiğini düşün sık sık. Çünkü madde durmadan akan bir ırmağa benzer, etkinlikleri sürekli dönüşümlere uğrar, değişkeleri sonsuzdur, hemen hemen hiçbir şey dural değildir, elini uzatsan tutabileceğin kadar sana yakın olan şey bile."
"Kumulların üst üste yığılarak öncekileri gizlemeleri gibi, yaşamda da geçmişteki olayların, ardından gelenlerce hızla gizlenip yokolduklarmı düşün...."
Değişim-dönüşüm, Düşünceler'in birçok yerinde geçiyor. Örneğin: IX. Kitap 19. bölümde: "Her şey dönüşür, sen de sürekli bir dönüşüm içindesin ve bir anlamda, sürekli bir çözülme içinde. Tüm evren de böyledir."
İnsanlarm kukla gibi oradan oraya çekiştirilmesi: "...dürtüler tarafından kuklalar gibi oradan oraya oynatılmak..." (III. Kitap, 16. böl.)"...bedeninin köle olmasına, ya da bir kukla gibi bencil dürtülerce oradan oraya sürüklenmesine (...) izin verme. "
"Varlığının iplerini devindiren gücün kendi içinde gizli olduğunu unutma: bu, etkinliğin, yaşamın, denebilirse insanın kendisidir."
Platon da kullanmıştır bu imgeyi, ama değişik bir biçimde: insanların, ideal olarak, usun ya da yasanın 'altın ipleri'ne boyun eğmeleri anlamında.
Ünün geçiciliği: "En uzun süren ünler bile kısadır; (...) kısa bir süre sonra ölmeye yazgılı bir zavallı ölümlüler kuşağından ötekine geçer onlar da." (III. Kitap 16. böl). VII. Kitap 34. bölümde ise şöyle diyor: "İyi şeyler yapmak, ama karşılığında kötü bir ün kazanmak bir hükümdarın yazgısıdır." Bu sözlerin buruk bir tınısı varsa da, Marcus Aurelius'un bir filozof-imparator olarak "iyi ününün" neredeyse iki bin yıldır süregelmesinin onun bu düşüncesini boşa çıkarması, bir anlamda bir ironi bile sayılabilir.
"Ölümünden sonra ün kazanmayı tutkuyla isteyen kişi; onu anımsayacak kimselerin her birinin çok geçmeden, sırası gelince öleceğini, onların ardından gelenlerin de başına aynı şeyin geleceğini, anısının, sürekli olarak bu kişilerin birinden öbürüne geçerken, sırayla bir yanıp bir sönerek sonunda tam bir yokoluşa varacağını düşünmez."
İnsan ilişkileri: Yaşamını bir imparator yalnızlığı içinde geçiren Marcus Aurelius, insan ilişkilerinin değerini derinden duyuyordu: "Bugüne dek, tanrılara, ana babana, kardeşine, karma, çocuklarına, öğretmenlerine, eğitmenlerine, arkadaşlarına, akrabalarına, hizmetçilerine nasü davrandın? Şimdiye dek onların hepsine 'hiç kimseye doğru olandan başka hiçbir kötü şey söyleme, hiçbir kötü şey yapma' ilkesine uygun olarak mı davrandın? Nerelerden geçtiğini, nelere katlanma gücü bulduğunu usunda tut; yaşamöykünün neredeyse sonuna geldiğini, hizmetinin tamamına erdiğini anımsa." "Ne güzel şeyler gördüğünü, ne çok haz ve acıyı küçümsediğini, ne çok ün kazanma fırsatmı dikkate almadığını, kaç vefasıza gönül borcu duyduğunu anımsa."
İçine çekilme: "... İstediğin anda kendi içine çekilebilirsin; çünkü insanın çekilebileceği hiçbir yer kendi içinden daha dingin, daha erinçli olamaz; her şeyden önce de, içlerinde yalnızca düşünmenin bile kusursuz bir erinç verdiği ilkeleri varsa. Erinç derken, içsel düzenden başka bir şeyi kastetmiyorum. Öyleyse, sürekli olarak kendini bu sığınacak yere uyarla, orada kendini yenile."
İzlenimler: "Şu anda zihnimde bir iz bırakan nesne aslında nedir? Neden oluşur? Varlığını ne kadar zaman sürdürmeye yazgılıdır? Onunla yüz yüze gelmek için hangi erdeme (örneğin, yumuşaklık, yüreklilik, içtenlik, sadakat, yalınlık, kendi kendine yeterlik ve ötekiler) gerek vardır?"
Marcus Aurelius'un dili, içtenlikli, özentisiz, yer yer çetinleşip çetrefilleşse de, genellikle açık seçik. Şiirsel olma çabası gütmesede kitabı kendisi için yazdığına göre şiirsel olma çabası gütmediğini söyleyebiliriz bir çeşit kendiliğinden şiirsel dile dönüşüyor zaman zaman. Kimileri, dilin ara ara çetrefilleşmesini Yunancasmm çok iyi olmayışına yormuşlardır. Ne var ki, Marcus Aurelius'un dile büyük bir özen gösterdiğini, hocası Fronto'nun ona yazdığı bir mektupta açıkça görüyoruz. Fronto örnekler vererek birbirine çok yakın anlamlı birkaç sözcük arasından en doğru, en yerinde olanı seçmenin önemini vurguluyor. Marcus'un bu konuda gösterdiği titizliği övüyor.
Bütün bir 20. yüzyılla 21. yüzyılın ilk yıllarına geniş bir gö- rüngeden bakıldığında, insanlığın gidişi hiç de umut verici görünmüyor: doğanın durmadan örselenmesi, giderek tüm doğal kaynaklan bilinçsizce tüketme, bunun da ötesinde doğayı alabildiğine sömürme tutkusunun gittikçe ivme kazanması; açlığın alabildiğine yaygınlaşması, biricik değerin gittikçe artan ölçüde neredeyse tüm insanlar için "çıkar" ve "kâr" a dönüşmesi... Bunca olumsuz, iç kapatıcı koşullarda, erdemi "biricik iyi" sayan, onu usla temellendiren bir felsefî öğretiyi benimseyip yaşam boyu onun ilkelerine bağlı kalan, "doğru" yaşamayı ilke, bilgeliği ideal edinen, bu uğurda yılmadan çaba harcayan, sürekli olarak kendini denetleyen, kendi kendisiyle hesaplaşan bir filozof imparatoru, yaklaşık iki bin yıl önce yaşamış Marcus Aurelius'u okumanın, kuşkusuz yalnızca yöneticilerde değil, tüm insanlarda, iyi, dürüst, ussal bir yaşam sürüp sürmediklerini irdeleme isteği uyandırabileceğini, onları günümüzde neredeyse sözlüklerden çıkarılmayı hak edecek bir anlam yoksulluğuna uğrayan, içi boş bir sözcüğe dönüşen "etik" kavramı üstünde düşündürebileceği umudunu taşıyorum.
Evrenin birliği: "Her şey birbirine bağlıdır, onları birbirine bağlayan bağ kutsaldır: hemen hemen hiçbir şey insana yabancı değildir. Çünkü her şey birbirleriyle ilişkili olarak düzenlenmiş olup birlikte evrenin düzenini oluştururlar. Varolan bütün şeylerden oluşan bir tek dünya vardır, onları kuşatan Tanrı tektir, öz tektir, yasa tektir, tüm düşünen varlıklarda ortak olan us tektir; gerçek de tektir, eğer aynı türden olan ve aynı usu paylaşan tüm varlıkların yetkinliği doğruysa."
Marcus Aurelius'un Düşünceler'inde, evrenin tek bir tanrısal organizma olduğu, bunun içerdiği tanrısal usun bu organizmaya can verdiği fikri sık sık yinelenmektedir: "Evreni, tek bir maddeyi ve tek bir ruhu içinde barındıran biricik bir canlı yaratık olarak düşün; bütün şeylerin bu varlığın bilinci tarafından özümlenmiş olduğunu; her şeyin tek bir dürtü sayesinde olup bittiğini ve bütün bu şeylerin nasıl bir araya gelip her şeyin ortak nedenini oluşturduklarını, onların birbirine nasıl zincirlendiklerini, nasıl bağlandıklarını düşün." Evrenin bu birliğinden; bütünün iyiliğinin, onu oluşturan parçaların iyiliğinin sıkı sıkıya birbirlerine bağlı olduğu çıkar- sanır. Örneğin, V. Kitap 30. bölüm'de, şöyle diyor Marcus Aurelius: "Evrenin zihni toplumsaldır. Bundan dolayı, aşağı varlıkları üstün varlıkların yararı için yaratmıştır, üstün varlıkları da birbirlerine uyarlamıştır. Bunların her birine nasıl boyun eğdirdiğini, onları nasıl eşgüdümlü kıldığını, nasıl yeteneğine göre her birine ona düşen payı verdiğini ve en iyilerinin, nasıl karşılıklı uyum içinde olmalarını sağladığını düşün."
Marcus Aurelius, toplumsal etiğini, evrenin bu deterministik görüşü üstüne kuruyor: İnsanın doğası da ussal ve toplumsal ve tüm öteki varlıklarda ortak olduğu için, bütün insanları gözetmek doğa ile uyumludur."Evrensel doğanın ne istediğini görüp kendilerini ona göre eğitselerdi, ardından giderdim onların; ama yalnızca sahnede kasıla kasıla rol yapan oyun kişileri gibi rol yaptılarsa, hiç kimse onları taklit etmeye yargılı kılmadı beni. Felsefenin işi yalın ve onurludur; boş böbürlenmelere kışkırtmayın beni."
Atomlar, tanrılar: Marcus Aurelius, Demokritos'un atom kuramından etkilenmişti. "Madem ki sana bağlı, bunu niye yapıyorsun? Eğer başkasına bağlıysa kimi suçlayacaksın? Atomları mı yoksa tanrıları mı? İster birileri olsun, ister ötekiler, saçma bir şey olurdu bu. Hiç kimseyi suçlamamalısın. Eğer elinden geliyorsa, insanı düzelt; gelmiyorsa sorunun kendisini; onu da yapamıyorsan, suçlamak neye yarar? Çünkü hiçbir şey amaçsız yapılmamalı."
"Ya, her şey, tek bir varlıkta olduğu gibi, tek bir ussal kaynaktan doğar, ki o zaman hiçbir parça, bütünün çıkarma olan şeye kusur bulmamalıdır; ya da yalnızca atomlardan ve rastge- le birleşip dağılmalardan başka bir şey yoktur."
"Atomlar olsun, doğa olsun, her şeyden önce, benim doğa tarafından yönetilen bütünün bir parçasını oluşturduğum ve doğası benimkiyle aynı olan öteki parçalara bir akrabalık bağıyla bağlı olduğum açıktır."
"Evrenin dölyatağma döndüler ya da parçalanıp atomlara ayrıldılar."
Yaşam: "... her birimizin yalnızca şimdiki zamanda, bu kısacık anda yaşadığını unutma; geri kalan günlerimiz ya çoktan geçip gitmiştir ya da bilinmeyen gelecektedir. Dolayısıyla her birimizin yaşamı kısadır..."
Ölüm:
Stoacılık, evrende varolan her şeyi, bu arada kendi yaşamını tam bir içtenlik, dingin bir zihinle kabul edebilen insan usunun; yaşamını evrenin düzenine uydurabileceğini, ölümünü de evrendeki olaylar zincirinin zorunlu bir halkası olarak dinginlikle kabul edebileceğini savunur. Ölüm düşüncesi, Düşünceler'in başından sonuna dek sık sık yinelenmekte, neredeyse yapıtın tümüne iz düşürmektedir:"İnsan ömrü bir an sürer, özümüz artsız aralıksız bir akış," algımız belirsiz, tüm bedenimiz bozulmaya yazgılı, ruhumuz bir kargaşa, yazgımız öngörülmez, ünümüz güvenilmezdir."
"...insan yaşlı da ölse genç de ölse, ölünce aynı şeyi yitirir: şimdiki zaman insanın yoksun kalabileceği biricik şeydir, çünkü sahip olduğu biricik şeydir, hiç kimse sahip olmadığı bir şeyi yitiremez."
"Ölüm ânında kendi kendine şöyle diyebiliyorsan, şu dünyadan çekip gitmek senin için daha kolay olacaktır: 'Çok tuhaf bir yaşamı ardımda bırakıyorum; uğrunda onca çaba harcadığım, onlar için onca yakardığım, öylesine özen gösterdiğim arkadaşlarım bile, belki de, ölümümden ötürü bir anlamda ferahlayacaklarını umarak, çekip gitmemi istiyorlar/ Öyleyse bu dünyada daha uzun yaşamak için neden var mı? Ama bunun için, arkadaşlarından daha az sevgiyle ayrılmamalısın, tersine, kişiliğine uygun olarak, onlara dostluk, iyilik, sevecenlik göstermelisin."
Zaman: Zamanın hızla akıp geçmesi karşısında yapılması gereken şey, "an"ı, "şimdi"yi yaşamaktır. Ama bu, Epikurosçularm anladıkları anlamda "an"ı yaşamak değildir. Marcus Aurelius'un dediği, zamanın akışı karşısında "an"m değerini vermek, ama bunu kuşkusuz, Stoacı ahlâkın ilkelerine göre yapmaktır. Marcus Aurelius, zamanın hızla akışını: "insanın uçarken görüp gönül verdiği bir serçenin daha ona sevdalanır sevdalanmaz, kanat çırparak gözden yitip gidişine" benzetiyor.
Her şeyin sürekli bir akış içinde olması: Düşünceler'in birçok yerinde karşılaştığımız, "akan ırmak" ya da "akan madde" imgesi, "Panta rei" (her şey akar) diyen Herakleitos'tan esinlenmiş olsa gerek: "Özümüz artsız aralıksız bir akış"tır, diyor Marıcus Aurelius. "Kimi şeyler doğma, kimileriyse ölme telâşında; doğmakta olan şeyin bir parçası şimdiden ölüyor, ya da çoktan öldü bile; ama bu sonsuz akış ve dönüşüm dünyayı sürekli olanık yeniler, tıpkı artsız aralıksız akıp giden zaman ırmağının sonsuzluğu yenilemesi gibi."
Aşağıdaki alıntılarda, hem her şeyin durmadan aktığı, hem nisan ömrünün bir ancık sürdüğü, hem de felsefenin bize kahin tek avuntu olduğu düşüncesini buluyoruz:
"Tek sözcükle, bedenimize ait olan her şey akan bir ırmak- lır, ruhumuza ait olan her şey de salt düş ve yanılsamadır; yalımımız yabancı bir ülkede savaş zamanı ve yolculuktur, ölümden sonraki ünümüz ise unutuluştur. Bize koruyacak ne kalıyor geriye? Tek, biricik şey, felsefe."
"Varolan ve doğan her şeyin nasıl hızla geçtiğini, yokolup I’ittiğini düşün sık sık. Çünkü madde durmadan akan bir ırmağa benzer, etkinlikleri sürekli dönüşümlere uğrar, değişkeleri sonsuzdur, hemen hemen hiçbir şey dural değildir, elini uzatsan tutabileceğin kadar sana yakın olan şey bile."
"Kumulların üst üste yığılarak öncekileri gizlemeleri gibi, yaşamda da geçmişteki olayların, ardından gelenlerce hızla gizlenip yokolduklarmı düşün...."
Değişim-dönüşüm, Düşünceler'in birçok yerinde geçiyor. Örneğin: IX. Kitap 19. bölümde: "Her şey dönüşür, sen de sürekli bir dönüşüm içindesin ve bir anlamda, sürekli bir çözülme içinde. Tüm evren de böyledir."
İnsanlarm kukla gibi oradan oraya çekiştirilmesi: "...dürtüler tarafından kuklalar gibi oradan oraya oynatılmak..." (III. Kitap, 16. böl.)"...bedeninin köle olmasına, ya da bir kukla gibi bencil dürtülerce oradan oraya sürüklenmesine (...) izin verme. "
"Varlığının iplerini devindiren gücün kendi içinde gizli olduğunu unutma: bu, etkinliğin, yaşamın, denebilirse insanın kendisidir."
Platon da kullanmıştır bu imgeyi, ama değişik bir biçimde: insanların, ideal olarak, usun ya da yasanın 'altın ipleri'ne boyun eğmeleri anlamında.
Ünün geçiciliği: "En uzun süren ünler bile kısadır; (...) kısa bir süre sonra ölmeye yazgılı bir zavallı ölümlüler kuşağından ötekine geçer onlar da." (III. Kitap 16. böl). VII. Kitap 34. bölümde ise şöyle diyor: "İyi şeyler yapmak, ama karşılığında kötü bir ün kazanmak bir hükümdarın yazgısıdır." Bu sözlerin buruk bir tınısı varsa da, Marcus Aurelius'un bir filozof-imparator olarak "iyi ününün" neredeyse iki bin yıldır süregelmesinin onun bu düşüncesini boşa çıkarması, bir anlamda bir ironi bile sayılabilir.
"Ölümünden sonra ün kazanmayı tutkuyla isteyen kişi; onu anımsayacak kimselerin her birinin çok geçmeden, sırası gelince öleceğini, onların ardından gelenlerin de başına aynı şeyin geleceğini, anısının, sürekli olarak bu kişilerin birinden öbürüne geçerken, sırayla bir yanıp bir sönerek sonunda tam bir yokoluşa varacağını düşünmez."
İnsan ilişkileri: Yaşamını bir imparator yalnızlığı içinde geçiren Marcus Aurelius, insan ilişkilerinin değerini derinden duyuyordu: "Bugüne dek, tanrılara, ana babana, kardeşine, karma, çocuklarına, öğretmenlerine, eğitmenlerine, arkadaşlarına, akrabalarına, hizmetçilerine nasü davrandın? Şimdiye dek onların hepsine 'hiç kimseye doğru olandan başka hiçbir kötü şey söyleme, hiçbir kötü şey yapma' ilkesine uygun olarak mı davrandın? Nerelerden geçtiğini, nelere katlanma gücü bulduğunu usunda tut; yaşamöykünün neredeyse sonuna geldiğini, hizmetinin tamamına erdiğini anımsa." "Ne güzel şeyler gördüğünü, ne çok haz ve acıyı küçümsediğini, ne çok ün kazanma fırsatmı dikkate almadığını, kaç vefasıza gönül borcu duyduğunu anımsa."
İçine çekilme: "... İstediğin anda kendi içine çekilebilirsin; çünkü insanın çekilebileceği hiçbir yer kendi içinden daha dingin, daha erinçli olamaz; her şeyden önce de, içlerinde yalnızca düşünmenin bile kusursuz bir erinç verdiği ilkeleri varsa. Erinç derken, içsel düzenden başka bir şeyi kastetmiyorum. Öyleyse, sürekli olarak kendini bu sığınacak yere uyarla, orada kendini yenile."
İzlenimler: "Şu anda zihnimde bir iz bırakan nesne aslında nedir? Neden oluşur? Varlığını ne kadar zaman sürdürmeye yazgılıdır? Onunla yüz yüze gelmek için hangi erdeme (örneğin, yumuşaklık, yüreklilik, içtenlik, sadakat, yalınlık, kendi kendine yeterlik ve ötekiler) gerek vardır?"
Marcus Aurelius'un dili, içtenlikli, özentisiz, yer yer çetinleşip çetrefilleşse de, genellikle açık seçik. Şiirsel olma çabası gütmesede kitabı kendisi için yazdığına göre şiirsel olma çabası gütmediğini söyleyebiliriz bir çeşit kendiliğinden şiirsel dile dönüşüyor zaman zaman. Kimileri, dilin ara ara çetrefilleşmesini Yunancasmm çok iyi olmayışına yormuşlardır. Ne var ki, Marcus Aurelius'un dile büyük bir özen gösterdiğini, hocası Fronto'nun ona yazdığı bir mektupta açıkça görüyoruz. Fronto örnekler vererek birbirine çok yakın anlamlı birkaç sözcük arasından en doğru, en yerinde olanı seçmenin önemini vurguluyor. Marcus'un bu konuda gösterdiği titizliği övüyor.
Bütün bir 20. yüzyılla 21. yüzyılın ilk yıllarına geniş bir gö- rüngeden bakıldığında, insanlığın gidişi hiç de umut verici görünmüyor: doğanın durmadan örselenmesi, giderek tüm doğal kaynaklan bilinçsizce tüketme, bunun da ötesinde doğayı alabildiğine sömürme tutkusunun gittikçe ivme kazanması; açlığın alabildiğine yaygınlaşması, biricik değerin gittikçe artan ölçüde neredeyse tüm insanlar için "çıkar" ve "kâr" a dönüşmesi... Bunca olumsuz, iç kapatıcı koşullarda, erdemi "biricik iyi" sayan, onu usla temellendiren bir felsefî öğretiyi benimseyip yaşam boyu onun ilkelerine bağlı kalan, "doğru" yaşamayı ilke, bilgeliği ideal edinen, bu uğurda yılmadan çaba harcayan, sürekli olarak kendini denetleyen, kendi kendisiyle hesaplaşan bir filozof imparatoru, yaklaşık iki bin yıl önce yaşamış Marcus Aurelius'u okumanın, kuşkusuz yalnızca yöneticilerde değil, tüm insanlarda, iyi, dürüst, ussal bir yaşam sürüp sürmediklerini irdeleme isteği uyandırabileceğini, onları günümüzde neredeyse sözlüklerden çıkarılmayı hak edecek bir anlam yoksulluğuna uğrayan, içi boş bir sözcüğe dönüşen "etik" kavramı üstünde düşündürebileceği umudunu taşıyorum.
Şadan Karadeniz
Sabahattin Kudret Aksal - Ağaçlar ve Kuşlar
Ne yağmurdan korkmalı
Ne hatıralardan
Ne hatıralardan
Her sabah sokakta başlamalı
Ağaçlar ve kuşlarla yaşamaya..
Ağaçlar ve kuşlarla yaşamaya..
23 Nisan 2020
Ulusal Egemenliğimizin 100. Yılı Kutlu Olsun!
23 Nisan 1929’da Atatürk bu bayramı çocuklara armağan etti ve
ilk kez o yıl 23 Nisan, Çocuk Bayramı olarak kutlandı.
Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları, bu destanı Türkiye Büyük Millet Meclisi ile taçlandırmıştır. Zor şartlar altında kurulan bu Meclis, bu vatanda artık milletin kendi
kendini yöneteceğinin, iradesini hiçbir baskıcı güce teslim
etmeyeceğinin ilanı olmuştur. Bugünün önemini “23 Nisan, Türkiye milli tarihinin başlangıcı ve yeni
bir dönüm noktasıdır. Bütün bir düşmanlık dünyasına karşı ayağa kalkan
Türkiye halkının, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni meydana getirmek
hususunda gösterdiği harikayı ifade eder. Egemenlik ulusundur. Türkiye
Büyük Millet Meclisi’nden başka hiçbir makam, ulusun alınyazısında etkin
olamaz. ” sözleriyle anlatan Atatürk, bugünü neden çocuklara ithaf
ettiklerini de şu ifadelerle açıklamıştır: "Küçük hanımlar, küçük beyler... Sizler hepiniz, geleceğin bir gülü,
yıldızı, bir bahtının aydınlığısınız. Memleketi asıl aydınlığa boğacak
olan sizsiniz. Kendinizin ne kadar önemli, kıymetli olduğunuzu düşünerek
ona göre çalışınız."
Eduardo Galeano - Ve Günler Yürümeye Başladı
İncil’in en popüler bölümü hangisidir? Âdem ve Havva’nın elmayı ısırmaları. Bu İncil’de yer almaz.
Eflatun en meşhur cümlesini asla yazmamıştı: Savaşın nasıl bittiğini sadece ölüler gördüler.
La Manchalı Don Kişot bunu asla söylemedi:Köpekler havlıyor, Sancho, atlara eyer vurmanın zamanıdır.
En
bilinen cümlesi Voltaire tarafından ne yazıldı ne de söylendi:
Söylediğin şeyle hemfikir değilim, ama bunu söyleme hakkın için canımı
veririm.
Georg Friedrich Hegel bunu hiçbir zaman yazmadı: Gri olan kuramdır, hayat ağacıysa yeşil.
Sherlock Holmes asla öyle demedi: Basit düşün, sevgili Watson.
Hiçbir kitabında ya da kitapçığında, Lenin şöyle yazmadı: Amaç araçları doğrular.
Bertolt
Brecht en beğenilen şiirinin yazarı değildi: Önce komünistleri
götürdüler / hiç sesimi çıkarmadım / çünkü ben komünist değildim...
Jorge Luis Borges dilden dile en çok dolaşan şiirinin yazan değildi: Eğer hayatımı yeni baştan
yaşayabilseydim / daha çok hata yapmaya çalışırdım...
Eduardo Galeano - Ve Günler Yürümeye Başladı
Immanuel Kant - Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi
Yükümlülük
nedeni insanın doğal yapısında ya da içinde bulunduğu dünyanın
koşullarında
değil, a priori olarak doğrudan doğruya saf aklın
kavramlarında aranmalıdır.
21 Nisan 2020
Kemal Tahir, vefatının 47'nci yılında..
Kemal Tahir 20 Nisan 1973 günü Mehmet Barlas'ın evinde istemeyerek bir akşam yemeğine katılır. Katılanlar arasında İsmail Cem, Ali Sirmen ve Mete Tuncay da vardır. Mete Tuncay yazarı ağır bir biçimde eleştirir. O akşamın ertesinde saat 05.30'da bir enfarktüs krizi geçirir ve hayata gözlerini yumar. Bu krizin geçirilmesindeki etkinin bir sebebini H. Dosdoğru Mete Tuncay'ın yazarı eleştirmesine bağlar. Ancak Mete Tuncay ise yazara o gece saldırmadığını, sol düşünceyi Kemal Tahir'e karşı savunduğunu ve o gece yazarın son gecesi olduğunu bilseydi kendisini övücü sözlerde bulunacağını belirterek ölümünde bir etkisinin olmadığını savunmuştur.
Nina Simone Feeling Good
Birds flying high you know how I feel
Sun in the sky you know how I feel
Breeze driftin' on by you know how I feel
Sun in the sky you know how I feel
Breeze driftin' on by you know how I feel
It's a new dawn
It's a new day
It's a new life for me yeah
It's a new day
It's a new life for me yeah
It's a new dawn, it's a new day, it's a new life for me
Ouh
And I'm feeling good
Ouh
And I'm feeling good
Fish in the sea, you know how I feel
River running free, you know how I feel
Blossom on the tree, you know how I feel
River running free, you know how I feel
Blossom on the tree, you know how I feel
It's a new dawn
It's a new day
It's a new life
For me
And I'm feeling good
It's a new day
It's a new life
For me
And I'm feeling good
Dragonfly out in the sun you know what I mean, don't you know
Butterflies all havin' fun, you know what I mean
Sleep in peace when day is done, that's what I mean
And this old world, is a new world
And a bold world for me
Butterflies all havin' fun, you know what I mean
Sleep in peace when day is done, that's what I mean
And this old world, is a new world
And a bold world for me
Stars when you shine, you know how I feel
Scent of the pine, you know how I feel
Oh freedom is mine
And I know how I feel
Scent of the pine, you know how I feel
Oh freedom is mine
And I know how I feel
It's a new dawn
It's a new day
It's a new life
For me
It's a new day
It's a new life
For me
And I'm feeling good
Türkçe çevirisi
Yükseklerde uçan kuşlar, nasıl hissettiğimi biliyorsun
Birds flying high, you know how I feel
Gökyüzünde güneş, nasıl hissettiğimi biliyorsun
Sun in the sky, you know how I feel
Esinti geçiyor, nasıl hissettiğimi biliyorsunBreeze driftin' on by, you know how I feel
Bu yeni bir şafak
It's a new dawn
Yeni bir gün
It's a new day
Bu benim için yeni bir hayat, evetIt's a new life for me, yeah
Bu yeni bir şafak
It's a new dawn
Yeni bir gün
It's a new day
Bu benim için yeni bir hayat, ooh
It's a new life for me, ooh
ve iyi hissediyorumAnd I'm feeling good
Denizde balık, nasıl hissettiğimi biliyorsun
Fish in the sea, you know how I feel
Nehir özgürce akıyor, nasıl hissettiğimi biliyorsun
River running free, you know how I feel
Ağaçta çiçek, nasıl hissettiğimi biliyorsunBlossom on the tree, you know how I feel
Bu yeni bir şafak
It's a new dawn
Yeni bir gün
It's a new day
Bu benim için yeni bir hayat
It's a new life for me
ve iyi hissediyorumAnd I'm feeling good
Güneşte yusufçuk ne demek istediğimi biliyorsun, değil mi?
Dragonfly out in the sun you know what I mean, don't you know?
Kelebekler eğleniyor, ne demek istediğimi biliyorsun
Butterflies all havin' fun, you know what I mean
Gün bittiğinde huzur içinde uyu, demek istediğim bu
Sleep in peace when day is done, that's what I mean
Ve bu eski dünya, yeni bir dünya
And this old world, is a new world
Ve benim için cesur bir dünya, evet-evetAnd a bold world for me, yeah-yeah
Yıldızlar parladığında, nasıl hissettiğimi biliyorsun
Stars when you shine, you know how I feel
Çam kokusu, nasıl hissettiğimi biliyorsun
Scent of the pine, you know how I feel
Ah, özgürlük benim
Oh, freedom is mine
Ve nasıl hissettiğimi biliyorumAnd I know how I feel
Bu yeni bir şafak
It's a new dawn
Yeni bir gün
It's a new day
Bu benim için yeni bir hayatIt's a new life for me
ben iyi hissediyorumI'm feeling good
Murathan Mungan - Bazı Yazlar Uzaktan Geçer
Eski Hayal
Beş kadın olacaktı sahnede.
İnsanın içine işleyen kalın, buğulu sesleri
beşinin de
Ellerinde tığlar, şişlerle ağ yamar gibi, toprak rengi bir denizi öreceklerdi sözcükler, sessizlikler, iç çekişlerle bir yumuşaklığın altında ağır ağır dalgalanan sahnede,
her şeyin üstünü örtercesine.
Çuvalbezi bir deniz.
Bir tek başları, boyunları, kolları, elleri gözükecekti karasını giyindikleri denizin içinde.
Ufka çok bakmış kadınların derinliği olacaktı gözlerinde. Kireç akı, uzak fener. Bazen sırayla, bazen birbirlerinin sözlerini keserek birinden diğerine seken dizelerle dalgalar gibi seslendireceklerdi o sıralar okumakta olduğum Yannis Ritsos’un Yaşlı Kadınlar ve Deniz’ini, İstanbul Şehir Tiyatrosu’nun sahnesinde.
Neden bilmem, yıllar sonra yokladı beni bu eski hayal; hayatımın gerçekleşmeyen hayallerini düşündüğüm güneşli bir kış günü, bir pazartesi başlangıcı diriliğinde. Sanki hâlâ beni provaya bekleyen kadınlar varmış gibi bir yerlerde.
Geçmişe çok bakmanın eşiğine geldiğim yaşların ve bir yılın son günlerinde.
2004
Perde, rüzgâr
Perdeyi görünür kılan rüzgâr
bize geçmişi aralar
bir anda koltukla kapı arasına sığar
zamanlar
zehirdeki tedbir
rüyasını bekleyen tabir
ne kadar geçse de hiç geçmemiş gibi hayat ve hayal
dinmiş perde
ama içimizde bir rüzgâr
bir rüzgâr
28 Mayıs 2005
Perdeyi görünür kılan rüzgâr
bize geçmişi aralar
bir anda koltukla kapı arasına sığar
zamanlar
zehirdeki tedbir
rüyasını bekleyen tabir
ne kadar geçse de hiç geçmemiş gibi hayat ve hayal
dinmiş perde
ama içimizde bir rüzgâr
bir rüzgâr
28 Mayıs 2005
Özenle
Özenle sürdürüyorum seni
Kendimde
Başkalarını severken bile
öylece duruyorsun
çekip gitsen de
Yalnız kalmıyor geride
Özenle, sürdürdükçe
Yabancı gövdelerde bile
Özenle sürdürüyorum seni
İzini sürer gibi yaşadığının
yaşadığım serüvenlerde
Önceden bilmediğim bir aşk biçiminde
8 Şubat 2005
Özenle sürdürüyorum seni
Kendimde
Başkalarını severken bile
öylece duruyorsun
çekip gitsen de
Yalnız kalmıyor geride
Özenle, sürdürdükçe
Yabancı gövdelerde bile
Özenle sürdürüyorum seni
İzini sürer gibi yaşadığının
yaşadığım serüvenlerde
Önceden bilmediğim bir aşk biçiminde
8 Şubat 2005
Sızım
sızım sızım aşksızım
geçen gün Figen telefonda bana:
“aşk var mı?” dedi
“yok,” dedim
“aşk sana çok yakışıyor,” dedi
sesi yalansız, saydam
bu nedenle daha çok işleyen sızı
“keşke olsa,” dedim olacak yerlerim azaldıkça sızım sızım
telefonu kapattıktan sonra bütün aşklarımla yalnız kaldım
2 Ağustos 2006
Aheste
Gazap sözcükleri var mıdır? Üzümler gibi tanelenen, rüzgârına karşı geçmiş bağların, kıyıların? Bir ada seç kendine, sen söylemeden kımıldamasın. Şarabını kendin yap gençliğinin kanından, bütün hatırladıklarından. Teninden yanığı geçmemiş olsun eski yazların. Ay iştel
Sonra uğurla kendini bu sahilin şiirinden
Aheste çek kürekleri mehtap uyanmasın!
2007
Erirse
Erirse kalbim erir
gerisi buzdan bıçak
hangi şarkıyı söylese
hançeresi boş
Bakmıyor çeşm-i siyah
2008
sızım sızım aşksızım
geçen gün Figen telefonda bana:
“aşk var mı?” dedi
“yok,” dedim
“aşk sana çok yakışıyor,” dedi
sesi yalansız, saydam
bu nedenle daha çok işleyen sızı
“keşke olsa,” dedim olacak yerlerim azaldıkça sızım sızım
telefonu kapattıktan sonra bütün aşklarımla yalnız kaldım
2 Ağustos 2006
Aheste
Gazap sözcükleri var mıdır? Üzümler gibi tanelenen, rüzgârına karşı geçmiş bağların, kıyıların? Bir ada seç kendine, sen söylemeden kımıldamasın. Şarabını kendin yap gençliğinin kanından, bütün hatırladıklarından. Teninden yanığı geçmemiş olsun eski yazların. Ay iştel
Sonra uğurla kendini bu sahilin şiirinden
Aheste çek kürekleri mehtap uyanmasın!
2007
Erirse
Erirse kalbim erir
gerisi buzdan bıçak
hangi şarkıyı söylese
hançeresi boş
Bakmıyor çeşm-i siyah
2008
19 Nisan 2020
Sabahattin Kudret Aksal - Bir Resimde Atatürk
İzmir 27 Ocak 1923
İzmir' e girişini Atatürk'ün
Bir kahve duvarındaki resimde gördüm
Bir ılık güz öğlesinde,
Şanlı haki urbası üzerinde,
Koymuştu kılıcını içine kınının
Yürüyordu arasında sevgili halkının
Ayağında Anadolu' dan getirdiği toz
Bir inanç gözlerinde tükenmez
Alabildiğine insan kalabalığı ardı
Bir aydınlık geleceğe bakıyordu
Işıktı sevinçti türküydü
Görseydiniz o resimde Atatürk'ü.
Bir ılık güz öğlesinde,
Şanlı haki urbası üzerinde,
Koymuştu kılıcını içine kınının
Yürüyordu arasında sevgili halkının
Ayağında Anadolu' dan getirdiği toz
Bir inanç gözlerinde tükenmez
Alabildiğine insan kalabalığı ardı
Bir aydınlık geleceğe bakıyordu
Işıktı sevinçti türküydü
Görseydiniz o resimde Atatürk'ü.
Octavio Paz - Dokunuş
ellerim
varlığının perdelerini açar
seni daha derin bir çıplaklıkla giydirir
gövdenin gövdelerini ortaya çıkarır
varlığının perdelerini açar
seni daha derin bir çıplaklıkla giydirir
gövdenin gövdelerini ortaya çıkarır
ellerim
gövden için başka bir gövde yaratır
Çeviri: Ali Cengizkan
Charles Darwin
Büyük
botanikçi Bichat'nın da dediği gibi, eğer ki herkes birebir aynı
kalıptan çıkmış olsaydı, 'güzellik' diye bir şey var olmazdı. Eğer bütün
kadınlarımız Venus de' Medici kadar güzel olsaydı, belki bir süre
etkilenirdik; ancak kısa bir süre sonra gözlerimiz çeşit arardı. Ve
çeşitliliği bulduğumuz anda, belirli özelliklerin, o anda var olan
standartların ötesinde, birazcık daha abartılmasını görmek isterdik.
As
the great anatomist Bichat long ago said, if every one were cast in the
same mould, there would be no such thing as beauty. If all our women
were to become as beautiful as the Venus de' Medici, we should for a
time be charmed; but we should soon wish for variety; and as soon as we
had obtained variety, we should wish to see certain characters a little
exaggerated beyond the then existing common standard.....The Descent of Man Page 375 - Charles Darwin
Her ırktan insan alışık olanı tercih eder; herhangi bir büyük değişime tahammül edemezler; ama çeşitliliği severler ve ılımlı bir aşırılığa taşınan her bir özelliğe hayran kalırlar. (76. Bay Bain ('Mental and Moral Science' 1868, s. 304-314) güzellik fikrine ilişkin aşağı yukarı bir düzine farklı teori toplamıştır; ancak hiçbiri burada verilenlerle tamamen aynı değildir.) Neredeyse oval bir yüze, düz ve düzgün hatlara ve parlak renklere alışmış erkekler, biz Avrupalıların bildiği gibi, bu noktalar güçlü bir şekilde geliştirildiğinde hayran kalırlar. Öte yandan, geniş bir yüze, çıkık elmacık kemiklerine, basık bir buruna ve siyah bir tene alışmış erkekler, güçlü bir şekilde işaretlendiğinde bu özelliklere hayran kalırlar. Şüphesiz her türden karakter güzellik için fazla gelişmiş olabilir. Bu nedenle, belirli bir tarzda değiştirilmiş birçok karakteri ima eden mükemmel bir güzellik, her ırkta bir dahi olacaktır. Büyük anatomist Bichat'ın uzun zaman önce söylediği gibi, herkes aynı kalıba dökülseydi, güzellik diye bir şey olmazdı. Tüm kadınlarımız Medici Venüs'ü kadar güzel olsalardı, bir süreliğine büyülenmemiz gerekirdi; ama yakında çeşitlilik dilemeliyiz; ve çeşitliliği elde eder etmez, belirli karakterlerin o zamanki ortak standardın biraz ötesinde abartılı olduğunu görmek isteriz.
18 Nisan 2020
Oktay Rifat “Görünmeyene Bakmak”
Bakmak diye düşünüyordu, hayvanlar bakıyor mu!
Hayvanlar görünene bakıyor, bizse görünmeyene.
Umutsuz sevgilere bakıyoruz, gece gündüz ölülere, yoksulluklara, korkulara, öfkelere,nedenleri, sonuçları, yarınları görüyoruz.
Umutsuz sevgilere bakıyoruz, gece gündüz ölülere, yoksulluklara, korkulara, öfkelere,nedenleri, sonuçları, yarınları görüyoruz.
Albert Einstein dini görüşleri
Albert Einstein, kendi Tanrı görüşünü de şu şekilde dile getirmiştir: Daha yüksek bir düzenin bütün bilimsel çalışmasının arkasında dünyanın mantıklı veya anlaşılabilir şekilde yaratılmış olduğuna dair, dini duyguya benzer, bir inanç olduğu kesindir... Kendisini deneyim dünyasında ortaya koyan üstün bir akıl içerisinde yer alan bu sağlam, derin duygulara sıkı sıkıya bağlı inanç benim Tanrı anlayışımı anlatmaktadır.
50. yaş gününde, George Sylvester Viereck'e verdiği bir röportajda Tanrı ve din ile ilgili fikirlerini şu şekilde özetlemiştir: Ben bir ateist değilim ve kendime bir panteist de diyebileceğimi düşünmüyorum. İlgili soru bizim kısıtlı akıllarımız için çok geniş. Biz, pek çok değişik dilde kitapla doldurulmuş bir kütüphaneye giren küçük bir çocuğun durumundayız. Çocuk kütüphanedeki kitapları birisinin yazmış olması gerektiğini bilir. Nasıl yazıldıklarını bilmez. Yazıldıkları dilleri anlamaz. Çocuk, kitapların sıralanmasında esrarengiz bir düzen olduğundan şüphe eder, ama ne olduğunu bilmez. Bu durum, bana göre, en zeki insanın bile Tanrı'ya göstereceği yaklaşımdır. Biz, evrenin muhteşem bir şekilde düzenlendiğini ve belirli kanunlara uyduğunu görmekteyiz, ancak bu kanunları çok bulanık bir şekilde anlayabilmekteyiz.
17 Nisan 2020
Köy Enstitüleri Tarihi
Köy
enstitülerinin gerek açılış koşulları, ana amacı, kapatılış koşulları
ve sorunları; gerekse ana felsefesinin gelecek için eğitim vizyonu ve
misyonu katkıları konusunda gerçekçi ve gerekirci düşünce yaklaşımları
ile önemli noktalarının ortaya konulması yararlı ve gerekli görülmüştür.
Çünkü bir ülkenin geçmişten bugüne, geleceğe yönelik isabetli uzun
dönemli politikaları ve stratejik planları ile geleceğini kazanabileceği
aksi halde kaybedeceği açıktır.
Ülke
olarak isabetli ve kararlı uzun dönemli politikalar ve stratejik
planlar ile ülke geleceğinin kazanılması, yaratılması zorunlu
görülmektedir. Türkiye Cumhuriyet'inin 1930 yıllarında toplam nüfusu
14-15 milyon, köy nüfusu 11-12 milyon dolayında idi. Türkiye Cumhuriyeti
ekonomisinin ve nüfusunun yaklaşık % 80'i köye ve tarıma dayalı
yaşamaktaydı. O yıllarda Türkiye'nin köylerin büyük bir çoğunluğunda
yol, su, elektrik, sağlık ocağı, okul yoktu.
Köylerin
büyük bir çoğunluğuna bilimin, demokrasinin ve cumhuriyetin temel
ilkeleri ve değerleri tam girmemişti; köylülerin büyük bir çoğunluğu
okuma yazma bilmiyordu. Diğer yandan 1900 yıllara doğru realizme ve
pragmatizme dayalı idealizm bakış açısı yönünde Amerika'da J. DEWEY'in
"iş eğitimi, üretici ve faydacı eğitim, demokratik eğitim," Avrupa'da O.
DECROLY'in "hayat ile hayat içinde eğitim," görüşleri önem kazanarak
yaygınlaşmıştı, yaygınlaşmaktaydı. Bu bağlamda cumhuriyet'in ilk
yıllarında "yaşamda bir iş yapacak, üretici ve kişilikli insan, iyi bir
yurttaş yetiştirme," görüşleri önem kazanarak kuvvetlenmişti; dolayısı
ile ekonomik ve kültürel kalkınmanın tarımdan, köyden başlatılması
zorunlu görülmekteydi.
Atatürk'ün
"Köylü milletin efendisidir," veciz sözleri doğrultusunda 1930'lu
yıllarda "köycülük, köylüyü kalkındırma projeleri" geliştirilmeye ve
uygulanmaya başlandı. Köylerde tarım, hayvancılık, yapıcılık, demircilik
işlerinin, sağlıklı konut ve yaşamın geliştirilmesi; köylünün
cumhuriyetin ana amacı ve ilkeleri yönünde bilinçlendirilmesi,
canlandırılması gerekmekteydi. Aynı yönde ayrıca daha etkin eğitim
sistemi yaklaşımları, arayışları içinde eğitimde birlik çalışmaları
sürdürülmekteydi.
Büyük
Atatürk'e, dönemin Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan ve İlköğretim
Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç'a göre eğitim yaşamın kendisi
olmalıydı; eğitim sistemi, sistem çalışması ve ülkü birliği içinde
geliştirilmeliydi, işe ve üretime dayanmalıydı. İş eğitimi kişinin
kendisini gerçekleştirmesini, toplumsal sorunların çözümünü
sağlamalıydı. Dolayısı ile öğretmenler köyün belirtilen sorunlarını
çözecek biçimde yetiştirilmeliydi; aynı yönde temel bilgili, ilkeli ve
koşullara dayalı serbest fikirli olmalıydı; serbest fikirli cumhuriyet
gençleri yetiştirmeliydi.
Köy
enstitüleri fikri İkinci Meşrutiyet ile daha somut olarak ileri
sürülmüştür. J. DEWEY ve diğer eğitimcileri de köy enstitüleri fikrini
desteklemekteydi. Tarihi Süreci ve İncelme Bu yönde köy okullarında
okuma yazma, matematik öğretimi için eğitici eleman yetiştirmek amacı
ile 11.06.1937 Tarih ve 3238 tarih sayılı "Köy Eğitmenleri Yasası"
çıkarılmıştır. Daha sonra 07.07.1939 Tarih ve 3704 sayılı "Köy Eğitmen
Kursları ile Köy Öğretmen Okulları Yasası" çıkarılmıştır.
Bu
yasa çerçevesinde Eskişehir, İzmir, Kırklareli, Kastamonu, Samsun
illerinde köy öğretmen okulları açılmıştır. Aynı yönde Köy öğretmeni
yetiştirme çalışmaları hızlandırılmış ve 17-29 Temmuz 1939 Milli Eğitim
Şurası'nda alınan karar doğrultusunda 17.04.1940 Tarih ve 3803 sayılı
ile "Köy Enstitüleri Yasası" çıkarılmıştır. Köy Enstitüleri Yasası ile
daha önce açılmış ve eğitim öğretim yapmakta olan köy öğretmen
okullarını da köy enstitüleri statüsü altında toplanmış; köyde üretim ve
kalkınma ön plana alınmıştır.
Köy
Enstitülerinin çoğu ilk üç-dört yılda kuruldu; Türkiye genelinde sayısı
zamanla 21'e çıkartıldı. Köy enstitüleri temel misyonunu iş, zanaat ve
sanat deneyimli, yetenekli köy koşulları ile barışık köy öğretmenleri,
teknik ve sağlık elemanları yetiştirmekti. Köyü kalkındırma
çalışmalarını büyük bir coşku içinde temel, eğitim ve kültür bilgilerine
önem vererek sağlamaktı.
Köy
enstitüleri öğrencileri ilk yıllarda eğitim öğretim süreci içinde önce
kendi okullarını, atölyelerini, iş yerlerini bizzat kendileri
yapmışlardı. Günlük gıda temini, yiyecek, içecek, temizlik temini
işlerini kendileri yaparlardı. Aynı yönde çağdaş ve demokratik iş
eğitimi, yaratıcı üretim ve verimlilik eğitimi görüşü ve yaklaşımları
izlenirdi. Eğitim öğretim, uygulama ve iş süreçlerinde çevreye görelik,
doğa uygunluk, kendi kendini yönetme, kendi kendine çalışma ilkeleri ve
yöntemleri izlenmişti.
Köy
Enstitüleri bu doğrultuda eğitim öğretim çalışmalarını kalitelerini
artırarak 14 yıl başarı ile devam ettirmiştir. Bu dönemde 17 341
öğretmen, 8 675 eğitmen, 1 248 sağlık memuru olmak üzere toplam 27 264
eleman yetiştirmiştir. Bu gelişim süreçlerinde diğer yandan 1950'li
yıllarda ABD ve Avrupa ülkelerinde şehir nüfusu % 70'ı aşmışken
Türkiye'nin nüfusu 21 milyona, şehir nüfusu ancak 5-6 milyona
yaklaşmıştı.
Yine
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra dünyadaki yeni ekonomik oluşumlara,
bloklaşmalara bağlı olarak Türkiye'de de öncelikler değişmeye; kişisel
özgürlük, özel girişimcilik beklentileri de gelişmeye başladı.
Türkiye'de şehirleşme, sanayileşme, özel sektör politikaları gelişmeye,
bu politikaların gerektirdiği sosyal yaşam ve yatırım öncelikleri;
şehirlilik, seçkinlik, kalite ve moda kültürü önem kazanmaya, milli
eğitim öncelikleri değişmeye başladı. Aynı yönde çağdaş yaşama, dini
inanca ve bilime dayalı idealistlik ve seçkinlik önem kazanırken
gerçekçilik, üretkenlik, verimlilik ve faydacılık biraz ihmal edilmeye
başlandı.
Köy enstitülerinde de bu bağlamda temel ve teorik bilgilere, eğitim ve
kültür bilgilerine önem veren bakış açıları gelişmekteydi. Öğretmen
yetiştirme bakış açılarında beliren bu yeni yaklaşımlar doğrultusunda
5-14 Şubat 1953 Tarihli Beşinci Milli Eğitim Şurası'nın köy öğretmen
okulları ile köy enstitülerini birleştirme kararları doğrultusunda
04.02.1954 Tarih ve 6234 sayılı "İlk Öğretmen Okulu Yasası" çıkarıldı.
Köy enstitüleri belirli kesimlerin ileri sürdüğü biçimde gerçekten erken
kapatılmıştı.
mebb.deu.edu.tr
Halikarnas Balıkçısı Ege Kıyılarından " Knidos Afroditi "
"İnsanlar arasındaki ayrılık, gelinle senin arana
giren duvaktır. İnsan birliğini ayıran ince, bir başkalık duvağı, duvağın ardında sezilen yüzün bir güzelliği, bir gülümsemesi vardır. Ben işte, o hayal meyal
gördüğün güzelliğin ta kendisiyim! Gelinler sanıldıkları gibi olmasalar bile, gelinde hayal ettiğin, aradığın güzellik ve gerçek benim! Sen beni Bizans'ın Losus Sarayında yandı kül oldu, bitti sanma. Kadın erkek, çoluk çocuk milyonlarca insanda yaşayan, yürüyen, bakan, seven ve sevilen yine benim. Gözleri
ışıktan kamaşan kara baykuşlar gibi, öteye beriye
çöken felaketler, ancak burada masmavi bir gedik,
bir aralık bıraktıkları için ben buraya her gece ay ve
yıldız ışığıyla gelir, eski yerimde gezerim.
Ben doğulu bir Tanrıçayım. Asurlular bana 'İş-
tar’ dediler. Fenikeliler bana 'Astoret! Astoret!' diye
yalvarırlardı. Suriye'de adım Atargatis'ti. Babilliler
bana 'Belit' (Melitta!) diye taparlardı. İnsan olalı ve
daha önceleri hep vardım. Ben Astarte'yim. En derin
hücrenizde, her atomda kaynayan hayat kaynağıyım. Heptim, hepim ve hep olacağım. Bunun için
ölümsüzüm. Benim geçmediğim yer yoktur. Tapınak
olsun, duvar olsun; insan, hayvan, zindan, kule, saray, ordu; kısacası bana yol vermeyen her şeyi mutlaka ölüm çiğner ve bana yol açar.
Seni ben doğurdum. Elverir ki seni doğurayım,
yeryüzüne yeni bir kafa getireyim; doğururken ölme
ye razıyım. Hem de güle güle. Praksiteles bana kanat takmadı. Çünkü ben, düş dünyasından melek ya
da gılman değil, ama bu dünyanın taşından, toprağından, maddesinden yapılma bir kadınım. Ve yer
yüzüne, acı beyin doğuran anayım. Gökteki düşsel
melekler gerçek olsalar bile, onlar hiç yeni bir şey
doğuramazlar. Gözlerim doğum işkencesiyle çukurlaşırken kemiklerim açılır, etlerim parça parça olur.
Eğer cennet varsa ve o cennette de kanatlı melekler
varsa, onlar kanatlarından utansınlar. İşte sana ilk
önce ana biçiminde göründüm. Bu dünyaya gözlerini açtığın zaman ilk önce ben sana gülümsedim. İşte ben bu güzelliğimle seni bağrımda, kendimle, kanımla besledim. Sonra da sana koynumun sütünü
emzirdim. Üzerine sevgiyle titreyen, sana sütünü veren, üzerine eğilip sana gülümseyen ölümsüz güzellik benim.
İnsanlar önce beni bir ay tanrıçası diye tanırlardı. Onun için burada sana eski ışığımla parlıyorum.
Tarih başlamadan bile beni doğu; otlar, ağaçlara
can verici, hayat ve hareket bağışlayıcı diye severdi.
Ama o zaman bile denizle, enginlerle birliğim vardı.
Deniz dünyanın en büyük yaratıcısıdır. Doğurgandır.
Engin bağrında sever, sevdirir, çoğaltır ve var eder.
Onun için aynı zamanda bir engin tanrıçasıydım.
Doğuda çok öncelerden beri hayat hep su gibi akıcı,
yürüyücü, ileri atılıcı bir şey olarak sezilirdi. Madem
ki ışıktım, aydım, denizdim; elbette tanyerinin ufuktan ağarması gibi Helenler beni 'Afrodit' diye enginin
köpüklerinden yarattılar. Helenler, kendi yıldızım
olan Venüs’ün şafak ağarırken Ege Denizinin doğusundan doğduğunu görmemişler miydi?
Onun için beni doğudan, ufkun köpüklerinden
yarattılar. İlk önce bana, yeşil derinliklerin Tanrısı
olan Poseydon taptı.
Doğudan geldiğim için bana ilk önce Kitera'da
tapınaklar kurdular. Sonra Fenikeliler, Ege'de uçuşan yelkenleriyle beni Girit'e getirdiler. Yunanistan'a
vardığım zaman hayatı hayat eden ne varsa, o ben
dim.
Onun için sevgi ve güzellik Tanrıçasıydım.
Bir gün geldi, bütün güzelliğimle Praksiteles'in
beyninde parlayan hayal oldum. Işıklı bir duman gibi
döne döne buraya geldim durdum. Bembeyaz bir
heykel olarak buraya dikildim. Yaradılışın birbirlerine
karşı çekici yarattığı varlıklar gelip önümde birleşir
lerdi. Bu iki ayrı cisim, benim ruhumda biribirlerine
kavuşurlardı.
Bana apak güvercinler getirirlerdi. Yaşamanın
çılgın isteği, yaşamayı özleminin derin şarkısı, mavi
göklerde yüz binlerce güvercinimin uğultusuna karışırdı. Bu yerler şimdi bir yıkımdır. Ama sen o türkü
nün denizde sayısız renkle çakan ve fısıltıyla söyle
nen uyumunu burada duyuyorsun a...
Bir an geldi ki; sevdiğin kadının gözlerinde parladım. Dudaklarından sana gülümsedim. Elbette ba
kışımı, gülüşümü görünce beni aya, yıldıza, denizlere benzettin. Çünkü bakışım ve gülüşüm, sana bakan yıldızlardı.
Sana gülen, bakan varlıktı. Eğer o an
bir avuç toz olsaydım, beni göklere savurur, Samanyolları yaratırdın. Çünkü ben senin gözünde bütün
insanlığı temsil ediyordum. Bütün insanlığı bir gövdede sana veriyordum. Bana doğru uzattığın kollarına bütün güzellikleri, evreni seriyordum. Yüce dağların kuvvetini bağışlıyordum. Gönlünün bana doğru
atılışına bütün okyanusların sonsuz genişliğini veriyordum. Bir an için sana cennet kapılarını açtım.
Göklerin milyarlarca yıldızını kulaklarında çınlattım.
Aylar, güneşler, beyninde fırıl fırıl dönerken sana
göksel müzikler dinlettim. Esginler seni sonsuz yüksekliklere çıkardı. Çünkü bir an içinde, sana sonsuzluklar yaşattım. Gövdemle ölüme set çektim. İşte bu
nedenle, Afrodit'im..
Yaşam öyledir ki; birlikte yaratılan, yaşayan ve
büyüyenler birbirlerini seveceklerdir. Çünkü birbirlerini sevmekten başka her ne yaparlarsa, birbirlerinin
celladı olarak birbirlerini öldüreceklerdi.
Sevgi ve sevincim öyledir ki; cefa ve üzüncü
omuzlara bölerek onu hiç ederim; sevgimi yüreklere
bölüştürmekle onu ’hep’ ederim. Ben Astarte'yim. İnsanın işkenceyi hiç etmekteki inancı ve umuduyum.
Ben o umudum ki; yıkıntı içindeki dünyayı çalışmayla cennete çevirtmeye gücüm yeter. Mademki varım;
hayat değil miyim, umut değil miyim ve öteyi gösteren değil miyim? insan, güçlüklerini benimle çözümler ve onları ortadan kaldırır. Sultanlar ve köleler,
tanyeri ağarırken geceden artakalan gölgeler gibi
önümden kaçarlar. Ben Afrodit'im. Enginin en yüksek dalgasının üstündeki köpüğüm. Maddenin özü,
sütün kaymağı ve yaradılışın son ürünüyüm. Çünkü,
bilince varmış maddeyim. Dalgadan dalgaya yürüyerek köpürür ve bütün güzelliğimle sonsuza dek çırıl
çıplak parlarım. Bütün toplumları saran ölüm çemberlerini çözen ve daha engin, daha öte, daha güzel
dünyalara insanı doğurur ve vardırırım.
Bazen bana 'Havva' dediler. Bazen de 'Mer
yem' dediler. En eski Mısır'da bile insanoğlu Horus
ve doğuran İsis değil miydim? Bin bir adla anıldım.
Kitera dediler, beni Kıbrıs’ diye çağırdılar. Her za
man genç ve güzel olan ve her zaman yeni yeni doğan Brahma, yine bendim. Öldürücü Azrail'e karşı
lık, hep müjdeler getiren Cebrail ben değildim de
kimdi?
Ama Uzakdoğuda beni tulum göbekli ve ağzımdan ateş püskürür yapıyorlardı. Ben asıl Knidos'ta,
insanlığın ve kadının dosdoğru ve tertemiz enstektti
(içgüdüsü) olduğumu gösterdim ve bu enstenkt bütün insanların bekası (kalımı) sırasında öylesine güzel bir dengede duruyordu ki... Bir ticaret malıymışım gibi, alım satım piyasasında, bana da paraca
değer biçtiler. Durduğum yerden devrilmeseydim,
varlığın en güzel ve en temiz şeyi olarak kalırdım.
Baloda ve salonda henüz çocukluktan çıkmış
dekolteli kıza, seksenlik milyonerin elleri, kolları, si
nek kapmağa hazırlanan örümceğin .yaşlı bacakları
gibi titremeseydi, sulanan ağzından, sarkan altdudağının yoluyla, salyası frakının beyaz plastronuna,
öküz salyası gibi sünüp de akmasaydı, kendimden
ve gövdemden utanacak neyim vardı?
Doğan çocuklar bile, benimle ilgili bilgiyi mutla
ka gizli olarak mezbelelerden öğrenmek ve aşh pan-
domimasını, lağımlarına denk akan sokaklarda, açlık haçına çakılmış olan kendi öz kardeşleriyle meşketmek zorundadırlar. Gemi azıya alan o görünümleri büyük kentlerin eğlence yerlerinde gören gençliğin başından, hangi eğitim, hangi öğretim o yakıcı
izlenimi silebilir?
Şimdi çöplükte öğrenilen gizi, ben insanlara güzellikle, ışıkla ve sevgiyle anlattım. İnsanlara güzellik ve temizlik duygusunu verdim. Bu sıralarda bana
bir de 'seksapel' niteliği taktılar. Yaratılış boşluğu
sevmez. İnsanlar yalnız parayla uğraşan boş kafaları
elbette seksapel ile doldurdular. Bu yolda propa
ganda ile epeyce para da topladılar, insanların burnunun biçimini, dudağının rengini, kirpiklerinin durumunu; üst baş ve yüz gözlerin nasıl olması gerektiğini, şimdi ancak, gözü kaparozda (yolsuz gelirde)
olan ticaret kurumlan saptıyorlar. Oysa benim güzelliğimi, gözü hiç de parada değil, ama güzellikte olan
bir sanatçı yarattı. 'Güzel insan böyle olacaktır. Madem ben böylesine güzel insanı düşünebildim; bu
güzel insana ulaşıldı...’ dedi. Ben, güzelliğin Afroditiyim... Parayla satılan seksapelin Afroditi değil...
Ben, hangi şeyin üzerinde parlarsam onu güzel
kılan Astarte'yim. Gençliğin şafağında, titreyen dudaklarla insan, öpüşler sayıklarken, ona düşlerinde
gülümseyen benim. Peri adalarında, fışıltılı kıyılar da, büyülü dağ ve yamaçlarda ona gülümseyen Melitta benim. Denizde, ırmak kıyılarında ona seslenen
¡sis benim. Açık dudaklarından kokular soluyan çiçeklerde, yağmurlarda, renkte, türküde, insanı çağıran benim. Varolanı parça parça edip geçmişin üzerine yıkan fırtınanın sesinde çığlık salan Astarte benim. Hatta dünyada varolmak zorunluğunu bile, yolunda can verilir, sevinçli bir çile durumuna getiren,
insana kendisini sevdiren yine benim. Her yabancının yüzüne bir kardeş tatlılığı veren benim. İnsan
her yüzde, her bakışta beni arar. Çünkü herkesin
başkalığı, ancak yüzüme geçen bir maskedir. Ben
Astarte'yim. Her gözden ben bakarım. Bütün beyinlerde bilincim. Bütün bilinçlerde bir umudum. Çünkü
ben hayatım..."
Ege’den Denize Bırakılmış Bir Çiçek(Öyküler)
Derleyen:Şadan Gökovalı
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)