Düşünüyordu: “Çağımızda geçmiş yüzyılların
bilmediği, kısa ömürlü bir yaratık yaşıyor. Sinemadan çıkmış insan.
Gördüğü film ona bir şeyler yapmış. Salt çıkarını düşünen kişi değil.
İnsanlarla barışık. Onun büyük işler yapacağı umulur. Ama beş-on
dakikada ölüyor.
Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam’ı,
yayınlandığı günden bu yana edebiyatımızın en sevilen, üzerinde en çok
tartışılan romanlarından biri oldu. Roman, 60’lı yılların başında
bizimle birlikte tüm dünyada da konuşulmaya başlanan kentli aylak aydın
bireyi konu alıyordu. Bugün artık çağdaş klasiklerimiz arasında yer
alan Aylak Adam’ın dikkat çektiği entelektüel sorunlar güncelliğini koruyor.
Bir
ismin bile çok görüldüğü C.’nin bir yıl boyunca başından geçen olayları
anlatan kitap, dörde ayrılmış olup her bölümde farklı mevsimlerde C.nin
yaşantısını ele almıştır. Babasından kalan emlaklardan aldığı kiralarla
çalışmadan geçinebilen C., gününü kitap okuyarak, kahvehanelere,
restoranlara, barlara giderek, film izleyerek, bol bol yürüyerek, sanat
çevresinden arkadaşlarıyla sohbet ederek ve durmadan düşünerek geçirir…
C., toplumla uyuşamayan, ataerkil yapıya ait olamayan, iki kişiden
kurulmuş toplumların “en iyisi” olduğunu düşünen ve bu uğurda ‘gerçek
aşk’ı arayan; huysuz, sıkılgan, mutsuz ve ‘aylak’ bir adamdır. Romanın
konu edildiği bir yıl boyunca C.’nin başından iki aşk macerası geçer.
İlkinde üniversite öğrencisi ‘süssüz, sade’ Güler’den umduğunu bulamayan
C., yaz aylarında gittiği pansiyonda karşılaştığı eski sevgilisi
‘ressam ve kişilikli’ Ayşe ile de olaylı bir aşk süreci yaşar.
Aylak
Adam, aradığı ve tek tutamak olarak gördüğü gerçek sevgiyi, o kadını
ararken aslında sürekli O'na teğet geçmektedir. Yolda, tramvayda ya da
kumsalda çok yaklaşmakta; fakat O'na erişememektedir.
Aylak Adam (1959), Yusuf Atılgan'ın ilk romanıdır.
- - - - -
"Bir gün sana dünya da katlanılacak tek şeyin sevgi olduğunu öğreteceğim."
"Huzurunu yaşadığı günde bulamayan insana kurtuluş yoktu."
"Babam adamsa,ben adam olmayacaktım..."
"Çevresine
bakındı, yoktu. Oturma odasını da aradı, orada da yoktu. Bunca lüzumsuz eşya vardı da neden en gereken bir sigara küllüğü yoktu. Kadınlar da
böyleydi."
"Dünyada gereğinden çok kadın vardı ama yalnız bir teki yoktu."
"Yaman adamdı bu dilenci. İnsanların işten dönerken ucuza huzur satın aldıklarını biliyordu."
" İnsanları yalan söyledikleri zaman dinlemeyi severim. Olmak istedikleri, olamadıkları "kişi" yi anlatırlar.."
"Kadınların neden evlendiklerini anlıyorum: Yalnız kalabilmek için."
"Herkes onun gibi değil miydi?En az umutlanmaları gerektiği zamanlar en çok umarlardı."
"Sevilende bizimle ortak duygular vardır sanırız. "
"Karı kocalar bile öyle değil mi? Ortak neleri var? Haftanın belli günleri et ete sürtünmekten başka? Gene de dayanıyorlar. Çünkü birlikte yaşama zorunluluğuna inanmışlar. İşte benim onlardan ayrıldığım buna inanmamam. Sıkıntımın da sevincimin de kaynağı bu. Gücün dayanmaktansa yalnızlığıma kaçarım. Bana tek insan yeter. Sevişen iki kişinin kurduğu toplum. Toplumsal yaratıklar olduğumuza göre, insan toplumlarının da en iyisi bu daracık, sorunsuz, iki kişilik toplumlar değil mi?"
Bütün çağların trajedisi bu, Ku-ya-ra; 'Kumda yatma rahatlığı.' A-da-ko: 'Ağaç dalı kompleksi.' Şimdi kumda yattığım için kuyara diyorum. Daha da genişletilebilir. Kuyara, alışılmış tatların sürüp gitmesindeki rahatlıktır. Düşünmeden uyuyuvermek. Biteviye geçen günlerin kolaylığı. Ya adako? Ağaç dalındaki, gövdeden ayrılma eğilimini fark ettin mi bilmem? Hep öteye öteye uzar. Gövdenin toprağa kök salmış rahatlığından bir kaçıştır bu. Özgürlüğe susamışlıktır. Buna ben 'ağaç dalı kompleksi' diyorum. Genç hastalığıdır. Çoğunlukla Kuyara dişidir. Adako erkek. Pek seyrek cins değiştirdikleri de olur. Ağaç dalı kompleksine tutulmuş kişi tedirgindir. İnsanların ağaç dallarını budayıp gövdeye yaklaştırdıkları gibi, yakınları onun içindeki bu Adako'yu da budarlar. Onu gövdeden ayırmamak için ellerinden geleni yaparlar. Kimi insana ne yapılsa yararı olmaz. Asi daldır o. Ayrılır. Balta işlemez ona.
"Her deliğe uyan anahtar. (para)"
"O gece karsız-yağmursuz bir yürüyüşten sonra eve dönüp odasındaki ışığı yakınca yine resmine baktı. (Ayıktı. Yılbaşı gecesinden beri içmiyordu. Bol dumanlı meyhaneden hindi dolması yüzünden kaçmıştı. Sıkıştıkça içkinin kurtarıcılığına dek düştüğü için hep kendinden utanırdı.) Ertesi gün sıkıcı bir sabaha başlayacaktı. Kim bilir, iç sıkıntısı olmasa, belki insanlar işe gitmeyi unuturlardı. "iş avutur" derdi babası. O böyle avuntu istemiyordu. Bir örnek yazılar yazmak, bir örnek dersler vermek, bir örnek çekiç sallamaktı onların iş dedikleri. Kornasını ötekilerden başka öttüren şoför, çekicini başka ahenkle sallayan bir demirci bile ikinci gün kendi kendini tekrarlıyordu. Yaşamanın amacı alışkanlıktı, rahatlıktı. Çoğunluk çabadan yenilikten korkuyordu. Ne kolaydı onlara uymak! Gündüzleri bir okulda ders verir, geceleri sessiz, güzel kadınlarla yatardı istese. Çabasız. Ama biliyordu: Yetinmeyecekti. Başka şeyler gerekti. Güçlüğü umutsuzca zorlamak bile güzeldi. Duvardaki şu resmin nasıl yapıldığını görmüştü: Islık çalar gibi uzanan dudaklar, kırışan genç alın; uzun, umutsuz, koyu mavi bakışlar. Böylesi gerekti ona. Ama resim yapamazdı. Olsun! Yazacaktı. O gece yatar yatmaz uyudu"
"Sevilende bizimle ortak duygular vardır sanırız. "
"...günlerin adı, sürelerince yaşanılan olayların değerine göre değişebilir. Bugün şimdilik "paltosunu ilk çıkardığı gün"dü. Sonra "güler'i ilk gördüğü gün" olacaktı."
"...bana tek insan yeter. Sevişen iki kişinin kurduğu toplum."
"Birden kaldırımlardan taşan kalabalıkta onun da olabileceği aklıma geldi. İçimdeki sıkıntı eridi."
"Londralı kasapla İstanbullu kasap dünyaya aynı gözlerle bakarlar."
"Herkesin bir işi oluşu ne tuhaftı. Daha tuhafı önünden bir geçen bir daha geçmiyordu."
"iki saat sonra kalabalığın içinde,sinemadan bir dar sokağa çıkan sanki başka birisiydi.Düşünüyordu:"Çağımızda geçmiş yüzyılların bilmediği,kısa ömürlü bir yaratık yaşıyor.Sinemadan çıkmıi insan.Gördüğü film ona birşeyler yapmış.Salt çıkarını düşünen kişi değil.İnsanlarla barışık.Onun büyük işler yapılacağı umulur.Ama beş-on dakikada ölüyor.Sokak sinemadan çıkmayanlarla dolu;asık yüzleri,kayıtsızlıkları,sinsi yürüyüşleriyle onu aralarına alıyorlar,eritiyorlar."Saatine baktı:Dört buçuğa beş vardı "Eve gidip okusam."Durağa yürüdü."Bunları kurtarmanın yolunu biliyorum.Kocaman sinemalar yapmalı.Bir gün dünyada yaşayanlar tümünü sokmalı bunlara.İyi bir film görsünler.Sokağa hep birden çıksınlar..."Kafasından geçene güldü.Duraktakiler dönüp baktılar.Kadının biri kaşlarını çattı.Sokakta kendi kendine sesli gülünemeyeceğini bilmeyen yoktu."Ne adamlar be.Güldüysem güldüm ,size ne?"Duramadı orda,yürüdü.Eve gitmeyecek.içindeki 'sinemadan çıkmış kişi'yi öldürdüler.Sağ kalan sıkıntılı,kızgın.Hep ölçülü-biçimli mi davranmak gerek?Kim demiş?Başkaları onu eve gidecek sanırken o gidip bir meyhaneye içecek.Yolun çivisiz yerinden karşıya geçti.Kayıp giden otomobiller duraksadılar.Bir şoför sövdü.O duymadı."
"Rahatsınız. Hem ne kolay rahatlıyorsunuz. İçinizde boşluklar yok. Neden ben de sizin gibi olamıyorum? Bir ben miyim düşünen? Bir ben miyim yalnız?"
"Çağımızda geçmiş yüzyılların bilmediği, kısa ömürlü bir yaratık yaşıyor.Sinemadan çıkmış insan.Gördüğü film ona birşeyler yapmış.Salt çıkarını düşünen kişi değil.İnsanlarla barışık.Onun büyük işler yapacağı umulur.Ama beş on dakikada ölüyor.Sokak sinemadan çıkmayanlarla dolu; asık yüzleri, kayıtsızlıkları, sinsi yürüyüşleriyle onu aralarına alıyorlar, eritiyorlar."
"Dünyanın şakırtılı yıkanışına karışmanın sevinci içinde yavaş yürüyordu. Savrulan iri damlalar yüzüne çarptıkça daha istiyordu. Bu yürek büyütücü sevinç var olmanın, yaşamanın sevinciydi; biliyordu."
"Dünyada
hepimiz sallantılı, korkuluksuz bir köprüde yürür gibiyiz. Tutunacak
bir şey olmadı mı insan yuvarlanır. Tramvaydaki tutamaklar gibi. Uzanır
tutunurlar. Kim zenginliğine tutunur; kimi müdürlüğüne; kimi işine;
sanatına. Çocuklarına tutunanlar vardır. Herkes kendi tutmağının en iyi,
en yüksek olduğuna inanır. Gülünçlüğünü fark etmez. Kağızman
köylerinden birinde bir çift öküzüne tutunan bir adam tanıdım. Öküzleri
besiliydi , pırıl pırıldı. Herkesin, “- Veli ağanın öküzleri gibi öküz,
yoktur, ” demesini isterdi. Daha gülünçleri de vardır. Ben, toplumdaki
değerlerin ikiyüzlülüğünü, sahteliğini, gülünçlüğünü göreli beri, gülünç
olmayan tek tutamağı arıyorum: Gerçek sevgiyi! Bir kadın. Birbirimize
yeteceğimiz, benimle birlik düşünen, duyan, seven bir kadın!"
"...Hep ası yüzlü oluruz ya da sırıtkan .Simit yiyerek yürüyor. Tek tük geçenler dönüp ona bakıyorlar. Kılığı düzgün bir adamın sokakta simit yemesi yasaktır. Bütün yasaklar gibi bunun da bir kaçamak yolu yok mu? Simidi kır cebine sok. Tek elinle bir lokma koparıp kimseye sezdirmeden ağzına at. Ama ben dişlerim sağlamken ısıracağım."
"İnsanların kimliği ilk bakışta anlaşılmıyordu. Gözlerinde böyle bir hassa olsun isterdi. O zaman aradığını aldanmadan, ne çabuk bulacaktı! Kim bilir onu kaç kere görmüştü de tanıyamamıştı. Onları anlamak için, doğruluklarından kuşkulanarak konuşmalarını dinlemek, davranışlarını görmek gerekti. Kişi öyleyken bile aldanıyordu. Acaba insanların kimliğinde yanılmayan birisi var mıydı ?"
"..Ne ölüyüm ne sağım."
"Böyle içten yalnız çocuklar gülebilir. Bir de deliler."
"İnsan bir şey yapmaya hep geç kalırdı."
"Bir şey var, ama eksile eksile var."
"Güldüler. Birlikte gülündü mü insan rahatlıyordu."
"Ne yamansınız dökme kalıplarınızla; birşeyi onlara uydurmadan rahat edemezsiniz."
"Olmuyordu. Huzurunu yaşadığı günde bulamayan insana kurtuluş yoktu."
"En kötüsü güzel burunlu yaratılmaktır."
"Adınız Güler, değil mi?
- Ben daha sizinkini bilmiyorum.
-
Öğreneceksiniz. Bence insanın adı onunla en az ilgili olan yanıdır.
Doğar doğmaz, o bilmeden başkaları veriyor. Ama yapışıp kalıyor ona.
Onsuz olamıyor. (Sustu. Bir sigara yaktı.) Bakın, şimdi adımdan daha
önemli bir şey biliyorsunuz: Sigara içtiğimi. İşte bir başkası: Bütün bu
"siz"ler, "iz"ler, "uz"lardan sıkılırım ben. Yapmacık, fazlalık gibi
gelirler bana. İkinci konuşmamda "sen" diyemeyeceğim biriyle bir daha
konuşmam. Ne dersin(iz)?
- Galiba sizi anlıyorum.
- Yanılıyorsun.
"Siz" anlamaz, "sen" anlanır. Bazı kitaplarda "sizi seviyorum" u
okuyunca gülerim. Sanki "siz" sevilirmiş! "Sen" sevilir, değil mi?"
"İnsanın et olmayan tek yeri beyni değil mi? et beyinli! bir insan için söylenebilecek en ağır horlama sözü. et beyinli!"
"Belki
de bütün sıkıntıların sebebi bu. Belki paranın kendisi değil de sayısı
önemlidir. İnsanların yaşamasında önemli olan ayrıntılar değil mi?
Ayrıntısız yaşayan yalnız bitkler. Azotlu, sulu, klorofilli, güneş
ışıklı bir yaşama. Biraz da hayvanlar. At, aşacağı kısrak topalmış,
kemikliymiş aldırmaz. Genen de yem yediği ahırın, çifte koşulduğu
tarlanın yolunu ayırır. Köpekler, görmeye alışmadıkları bir çeşit giysi
giymiş insana havlarlar. Ya insanlar? Onların yaşamında her şey ayrıntı.
Önemli olan yemek değil, yenece yemeğin çeşididir; giysi değil,
giysinin çeşidi. Günlerin adı bile... Belli günlerde belli yaşamaları
vardır. Pazar günleri pazarlık yaşamalarını kuşanırlar, çarşambaları
çarşambalık! Hep ayrıntılar! Paranın sayısı gibi."
"Sevmek!
Kelimelere herkes kendine göre bir anlam, bir değer veriyor galiba. Bu
değerler aynı olmadıkça iki kişi iki ayrı dil konuşuyorlarmış gibi
olmuyor mu?"
"Ne yamansınız dökme kalıplarınızla; bir şeyi onlara uydurmadan rahat edemezsiniz."
"Yaşamanın amacı alışkanlıktı, rahatlıktı. Çoğunluk çabadan, yenilikten korkuyordu. Ne kolaydı onlara uymak!"
"Nasıl
kolayca söyleyiveriyor bunu. Sevmek! Kelimelere herkes kendine göre bir
anlam, bir değer veriyor galiba. Bu değerler aynı olmadıkça iki kişi
iki ayrı dil konuşuyorlarmış gibi olmuyor mu?"
"-Galiba sizi anlıyorum.
-Yanılıyorsun.
"Siz" anlanamaz, "sen" anlanır. Bazı kitaplarda "sizi seviyorum"u
okuyunca gülerim. Sanki "siz" sevilirmiş. "Sen" sevilir, değil mi?"
"Bir gün sana dünya da katlanılacak tek şeyin sevgi olduğunu öğreteceğim."
"İnsanın adı onunla en az ilgili olan yanıdır."
"İnsanları yalan söyledikleri zaman dinlemeyi severim. Olmak istedikleri, olamadıkları "kişi"yi anlatırlar."
"Gücün
dyanmaktansa yalnızlığıma kaçarım. Bana tek insan yeter. Sevişen iki
kişinin kurduğu toplum. Toplumsal yaratıklar olduğumuza göre, insan
toplumlarının en iyisi bu daracık, sorunsuz, iki kişilik toplumlar değil
mi?"
"Okulda balık gözlü bir çocuk vardı. Neden insan gözlü balıklar olmasın?"
"Yoksa her şey ben olmadığım zaman,benim olmadığım yerlerde mi oluyordu ?"
"Benim ona tutunabilmem için onun benden başka bir dayanağı olmalı."
"Açık korku insana adam öldürtür, gizlisi uslu uslu oturtur."
"Bir yerleri olması kötüydü. sonra insan kendinin değil, o yerin isteğine uygun yaşamaya başlardı."
"Kadınların neden evlendiklerini anlıyorum: Yalnız kalabilmek için."
"Huzurunu yaşadığı günde bulamayan insana kurtuluş yoktu."
"Doğru, hep başkayız. Ayak bastığımız heryer dünyanın merkezi oluyor. Her şey bizim çevremizde dönüyor..."
"Kim
bilir, iç sıkıntısı olmasa, belki insanlar işe gitmeyi unuturlardı. 'İş
avutur,' derdi babası. O böyle avuntu istemiyordu. Bir örnek yazılar
yazmak, bir örnek dersler vermek, bir örnek çekiç sallamaktı onların iş
dedikleri. Kornasını ötekilerden başka öttüren şoför, çekicini başka
ahenkle sallayan bir demirci bile ikinci gün kendi kendini
tekrarlıyordu. Yaşamanın amacı alışkanlıktı, rahatlıktı. Çoğunluk
çabadan, yenilikten korkuyordu. Ne kolaydı onlara uymak!"
"Sevilende bizimle ortak duygular vardır sanırız."
"Ayak bastığımız her yer dünyanın merkezi oluyor. Her şey bizim çevremizde dönüyor."
"Neden bu kadar kötümsersin?
Sen
neden değilsin? Çevrene bakmıyor musun? En mutlu görünenlerine bile?
Bütün bunlar üç oda, bir mutfak, iki çocuk düşü ile başlıyor. Sonra?
Haydi bayanlar, baylar! Bu fırsatı kaçırmayın. Siz de girin, siz de
görün. Üç perdelik dram. Birinci kısım: Dağlar dümdüz. İkinci kısım: Ne
çok tepe! Üçüncü kısım: Ova batak. Bugünlük bu kadar baylar. İyi
geceler. Yarın gene bekleriz."
