1909'da profesyonel olarak sahneye çıktı.
Çeşitli tiyatro topluluklarında çalıştı. Paris ve Berlin'e gitti.
Buralarda tiyatro ve sinema konusundaki bilgi ve görgüsünü
arttırdı. 1918'de Berlin'de "Beranien Düşesi" adlı filmde oynadı. Aynı
yıl "Samson", "Kara Lale Bayramı" ve "Şeytana Tapanlar" filmlerini
yönetti.
1921'de Darülbedayi'de yönetmen olarak çalışmaya başladı ve ülkemizin
ilk özel film yapım şirketi olan Kemal Film'in yerli film yapımına
başlaması için yardımcı oldu. Türkiye'de ilk filmini 1922 yılında
(İstanbul'da Bir Facia-i Aşk) yönetti. 1921-24 yılları arasında bu
şirket adına 6 film çekti. 1924'te Sovyetler Birliğine gitti. Orada "Tamilla"
ve "Spartaküs" adlı filmleri çekti. 1923 yılında çektiği Ateşten Gömlek
filminde baş rolde oynayan Neyyire NEYİR ile evlendi.
Türkiye'ye dönüşünde yeniden Darülbedayi'de çalışmaya başladı ve 1928'de
ülkemizin ikinci büyük yapım şirketi olan İpek Film'in kurulmasına
öncülük etti.
İpek Film, 10 yılı aşkın bir süre Türkiye'nin tek film yapım şirketi
olarak kaldı. Yeniliğe açık olmalarıyla tanınan İpekçiler, Ertuğrul'a
her türlü harcama yetkisi vererek çağdaş düzeyde teknolojinin ülkemize
girmesini sağladılar. Böylelikle Ertuğrul 1931 yılında ilk sesli Türk
filmi olan "İstanbul Sokaklarında"yı çekti. Bu filmin hemen ardından
İpekçiler ilk sesli film stüdyosunu kurdular.
1928-41 yılları arasında İpek Film adına 20 film çekti. "Aysel Bataklı
Damın Kızı", "Şehvet Kurbanı", "Bir Kavuk Devrildi" gibi filmler ilgi
gördüyse de genel olarak sinema alanında başarısız kabul edildiler.
Muhsin Ertuğrul, köklü bir tiyatro geleneğine sahip olduğu için
filmlerinde daha çok tiyatral bir tarzla çalışıyordu. Zaten 1947
yılından sonra sinemadan uzaklaşmaya ve tiyatro alanında çalışmalarını
yoğunlaştırmaya başladı.
1953 yılında çektiği ve büyük bir başarısızlıkla sonuçlanan ülkemizin
ilk renkli filmlerinden biri olan "Halıcı Kız" Muhsin Ertuğrul'un son
sinema çalışması oldu.
SİNEMA FİLMLERİ
AKASYA PALAS
ANKARA POSTASI
ATEŞTEN GÖMLEK - 1923
Muhsin Ertuğrul'un Halide Edip Adıvar'ın Ateşten Gömlek adlı romanından
uyarladığı filmde kamera önüne geçen Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir
sinema filminde oynayan ilk Müslüman Türk kadınları oldu.
AYNOROZ KADISI
AYSEL, BATAKLI DAMIN KIZI - 1934
BİR KAVUK DEVRİLDİ
BİR MİLLET UYANIYOR - 1932
BOĞAZİÇİ ESRARI - NUR BABA
EVLİ Mİ BEKAR MI ?
FENA YOL - (O KAKOS DROMOS)
HALICI KIZ - 1953
İstanbul Sokaklarında - 1931
İstanbul'da Bir Facia-i Aşk -
1922
KAÇAKÇILAR - 1929 ( Başrol - Feriha TEVFİK )
KAHVECİ GÜZELİ
Kara Lale Bayramı - 1918
KARIM BENİ ALDATIRSA
KISKANÇ
KIZ KULESİNDE FACİA
LEBLEBİCİ HORHOR
MİLYON AVCILARI
NASREDDİN HOCA DÜĞÜNDE
NAŞİT DOLANDIRCI
Samson - 1918
SÖZ BİR ALLAH BİR
SÖZDE KIZLAR
Spartaküs - 1924
ŞEHVET KURBANI - 1940
Şeytana Tapanlar - 1918
Tamilla - 1924
TOSUN PAŞA
YÖNETMENLİĞİNİ YAPTIĞI BELGESELLER
Zafer Yolları - 1923
ÖDÜLLERİ
Türk sineması ilk uluslararası ödülünü Muhsin Ertuğrul'un Leblebici
Horhor adlı filmiyle kazandı. Film, 2. Venedik Film Festivali'nde Onur
Madalyası ile ödüllendirildi.
MUHSİN ERTUĞRUL (1892, İSTANBUL - 1979, İZMİR)
Türk tiyatro adamı; oyuncu, yönetmen, yönetici, eğitmen, çevirmen,
makale yazarı, sinema yönetmeni; çağdaş Türk tiyatrosunun kurucusu.
Devlet görevlisi bir babanın oğlu olan Ertuğrul, 1910'da Burhanettin
Kumpanyası'nda oyuncu olarak tiyatro yaşamına başladı. 1911'de görgüsünü
geliştirmek için Paris'e gitti. Türkiye'ye döndüğünde Ertuğrul Muhsin ve
Arkadaşları topluluğunu kurdu (1912), Millet Tiyatrosu (Yeni Turan
Temsil Heyeti) topluluğuyla etkinliklerini sürdürdü (1913); yeniden
Paris'e gitti, J. Coeau ve Antoeine'ı izledi. Paris dönüşü Ertuğrul
Muhsin ve Arkadaşları topluluğunu kurdu (1914), Darülbedayi'ye sınavla
girdi, öğretmen yardımcısı oldu (1914), kadroya alındı (1915); Berlin'e
gitti (1916), Darülbedayi'de oynadı ve oyunlar sahneledi, yeniden
Berlin'e gitti (1917), döndüğünde Edebi Tiyatro Heyeti adlı topluluğu
kurdu, oyunlar sahneye koydu (Hortlaklar, 1918, Ibsen); Darülbedayi'ye
yeniden katıldı (1919)
İstanbul Film'i kurdu, Almanya'da Ustad Film’in ortağı ve yönetmeni
oldu; Darülbedayi'ye yönetmen olarak gidiyse de çıkarıldı; film
çalışmalarına devam etti; Strimdberg kutlamaları için İsveç'e gitti
(1924)
Darülbedayi'den ayrılan sanatçılarla yine Ertuğrul Muhsin ve Arkadaşları
topluluğunu kurdu, "Ferah Dönemi" diye adlandırılan yenilikçi evrede
(1925), dünya dağarcığından ve yerli yazarlardan oyunlar sahneledi
(İhtilal, Andreyev; Baba, Strindberg; Bir Halk Düşamı, Ibsen; Kreutzer
Sonat, Tolstoy; Othello, Shakespeare; Azarya, Ahmet Vefik Paşa; Yorgaki
Dandini, Ahmet Vefik Paşa), İşşizler, Vedat Nedim Tör; Canavar, Faruk
Nafiz); Sovyetler Birliği'ne gitti; Stannislavski, Nemireviç-Dançenko,
Tayrov, Meyerhold, Teretyakov ve Ayzanitayn gibi yönetmen ve
sanatçılarla tanıştı, çalışmalarına katıldı (1920); Darülbedayi Sanat
Yönetmenliği’ni üstlendi, ilk kez Sahne İçtüzüğü düzenlendi; Türk Güzel
Sanatlar Birliği Tiyatro Bölümü Başkanı oldu; Darülbedayi'yle birlikte
Kahire turnesi yaptı.
ABD'ye gitti (1928), Paramount stüdyolarını gezdi; Darülbedayi'de
yönetmenlik çalışmalarına devam etti (1928-29, Deyyus, Crommelynok;
Karanlığın Kudreti, Tolstoy; Yapma Adamlar (R.U.R.), Çapek; Onikinci
Gece, Shakepeare; Matmazel Juli, Strindberg; 1929-30, Yahudi, Hırçın
Kız, Shakespeare; Haydutlar, Schiller; Bebeğin Evi, Ibsen); Darülbedayi
dergisini yayınlamaya başladı; Tiyatro kitaplığı kurdu; sahneleme
çalışmalarını sürdürdü (1930-31, Mektup, S. Maugham;Aptal, Pirandello;
Venedik Taciri, Shakespeare; 1931-32, Dr. Knock, Romains; Mukaddes Alev,
Maugham; Kafatası, Nazım Hikmet; Akın, Faruk Nafiz; 1932-33, Rose Brend,
Hauptmann; Güneş Batarken, Hauptmann; Bir Ölü Evi, Nazım Hikmet; Üç
Saat, E. ve C. Reşit Rey; 1933-34, Peer Gynt, Ibsen; Volpone, Jonson;
Turandot, Gozzi; Köksüzler, Vedat Nedim Tör); sanat yaşamının 25. yılı
kutlandı, Sovyet Çocuk Tiyatrosu kurucusu N. Saz'la Moskova'da görüştü,
İstanbul'da Çocuk Tiyatrosu'nu başlattı; oyun sahnelemeyi sürdürdü
(Ölçüye Ölçü, Shakespeare; Karamazof Kardeşler, Dostoyevski/Copeau;
Faust, Goethe; Saz-Caz, E. ve C. Reşit Rey; Tohum, Necip F. Kısakürek;
1936-37, Makbet, Shakespeare; Ayaktakımı Arasında, Gorki; Yaban Ördeği,
Ibsen; Kral Lear, Shakespeare); Ankara Devlet Konservatuvarı'na tiyatro
öğretmeni oldu; yine oyunlar sahneledi (Size Öyle Geliyorsa Öyledir,
Pirandello; Prenses Turandot, Gozzi; Kral Lear, Shakespeare); Şehir
Tiyatrosu'nu Anadolu turnesine çıkardı; oyunlar sahneledi (1938-39,
Yanlışlıklar Komedyası, Shakespeare; Anne Karenina, Tolstoy; 1839-40,
İkizler, Plautus; Romeo Jülyet, Shakespeare; Hayat Bir Rüyadır, Calderon;
Leydi Windermere'nin Yelpazesi, O. Wilde; Aptal, Dostoyevski/Noziére;
Şeytan, Molnar; 1940-41, Othello, Shakespeare; Emilia Galotti, Lessing;
1941-42, Hamlet, Shakespeare; Müthiş Aile, Cocteau; Yaşadığımız Devir,
Çapek; 1942-43, Kış Masalı, Shakespeare; Don Carlos, Schiller; Krampton,
Hauptmann; Büyük İhtilal, Roland; İflas, Bjornson; Vişne Bahçesi, Çehov;
Yalancı, Goldoni; Büyük Şehir, Cevat Fehmi Başkut; 1943-44, Nasıl
Hoşunuza Giderse, Shakespeare; İki Efendinin Uşağı, Goldoni;
Marianne'nin Kalbi, Alfred de Musset; Kadınlar Mektebi, Moliére;
1944-45, Atinalı Timon, Shakespeare; Doktorun Hatası, Shaw; Vanya Dayı,
Çehov; 1945-46, Coriolanus, Shakespeare; Maria Stuart, Schiller;
Müfettiş, Gogol; 1946-47, Jül Sezar, Shakespeare; Köyde Bir Ay,
Turgenyev; Dedikoducular, Goldoni; Kral Oidipus, Sophokles; Küçük Şehir,
Cevat Fehmi Başkut)
Perde ve Sinema dergisini çıkarmaya başladı (eşi Neyyire Neyir'le,
1941); Tiyatro Tarihi Matineleri başlattı (1942), Londra'ya giderek
Kraliyet Balesi yöneticisi Dame Ninette de Valois'yla işbirliği
görüşmeleri yaptı. Devlet Tiyatrosu'nu yönetmek amacıyla Ankara Devlet
Konservatuarı Tatbikat Sahnesi'nin başına getirildi, Küçük Tiyatro'yu
(1947) ve Büyük Tiyatro'yu açtı (1948), Devlet Tiyatrosu ve Operası
Genel Müdürlüğü'ne atandı; bu arada, oyunlar sahneledi (Hamlet,
Shakespeare; Satıcının Ölümü, Miller; Büyük Tiyatro); görevinden
ayrılarak İstanbul'da Yapı ve Kredi Bankası'nın çağrısı üzerine Küçük
Sahne'yi kurdu ve oyunlar yönetti (Fareler ve İnsanlar, Steinbeck;
Aşağıdan Yukarı, Vedat Nedim Tör; 1952-53, Ne İsterseniz, Shakespeare;
1953-54, Babayiğit, Synge; Hamlet, Shakespeare; Godot'yu Beklerken,
Beckett); Devlet Tiyatrosu Genel Müdürlüğü'ne atandı (1954), Üçüncü
Tiyatro'yu (1955) ve Oda Tiyatrosu'nu açtı; Bölge Tiyatroları tasarısı
doğrultusunda İzmir ve Bursa Devlet Tiyatroları açıldı (1957),
görevinden alındı (1958); İstanbul Şehir Tiyatrosu'na başyönetmen olarak
atandı; genç kuşak tiyatrocularla yeni bir dönem başlattı; Üsküdar
Tiyatrosu'nu ve Kadıköy Tiyatrosu'nu açtı (1960-61), Rumelihisar
temsillerini başlattı, Zeytinburnu Tiyatrosu'nu açtı (1965),
başyönetmenlik kadrosunun kaldırılmasıyla açıkta kaldı; ITI Yönetim
Kurulu Başkanlığı'ndan ayrıldı; LCC Tiyatro Okulu'nda sahne dersleri,
İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Enstitüsü'nde tiyatro eleştirisi
dersleri verdi; 60. sanat yılı kutlandı; Şehir Tiyatroları Genel Sanat
Yönetmeni oldu (1974), Gültepe Tiyatrosu'nu ve Bayrampaşa Tiyatrosu'nu
açtı (1974-75), Deneme Sahnesi'ni kurdurdu; görevini bıraktı (1976); Ege
Üniversitesi'nce Fahri Doktor payesi verildi (1979), ölümünden sonra
İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları Harbiye Sahnesi, Muhsin Ertuğrul
Tiyatrosu adını aldı.
Kendi deyişiyle, "daha düzenli, daha iyi ve daha güzel olana erişmeyi
amaçlamış tiyatro anlayışını (meliorizmi)" benimseyen Ertuğrul, çağdaş
Batı Tiyatrosunu Türkiye'de kurumsallaştıran, 60 yıllık sanat yaşamı
boyunca çağdaş tiyatro kültürünü tüm kurumlarıyla getiren ve uygulayan
kişi olarak anılır.
www.sehirtiyatrolari.com