Mevlana’ya sormuşlar "Aşk nedir?" diye, "Yaşa da gör" demiş. Şüphesiz ki aşk tarif üstü bir duygu; ama tarif etmeye çalışmamak da elde değil. Bu ağır yükü, şairler almış omuzlarına ve kalemleri asırlar boyunca işlemiş. Âşıklar düştükleri bu ateşi şiirlerle anlatmaya çalışmışlar, biriktirdikleri duygunun akarak israf olmasını ancak böyle engelleyebilmişler; fakat şairlerimizden çok azı Cemal Safi kadar aşkı başarıyla anlatmıştır.
"Tarifin olmuyor ne kadar yazsam,
Ellerim tutmuyor resmini çizsem,
O güzel çehreni görmeyen ressam,
Bilmez ki dünyaya kör gelir gider."
İlkokul yıllarından beri şiir yazdığını düşünürsek, üstat Cemal Safi’nin yaklaşık 65 yıllık bir şair olduğunu söyleyebiliriz. Bazıları şairliğin doğuştan geldiğini, bazılarıysa sonradan yaşanarak kazanıldığını söyler. Cemal Safi’nin 6 yaşında yazdığı bir dörtlüğe bakarak ilk görüşün akla daha yatkın olduğunu söylemek mümkün:
"Yazmakta epeyce olmuşum mahir,
Yalan yanlış düzme beyit vesair,
Muhitimde ehli yoktu ki zahir,
Ben gibi cahili ettiler şair."
Üstat Cemal Safi, şiirlerini hece ölçüsüyle yazar ve içinde uyak ve vezin barındırmayan yazı şiir olamaz ona göre. Hece veznini başarıyla uygular şiirlerine. Serbest vezinle yazarken, önünüzdeki alan geniştir, söylemek istediklerinizi çok kolay dile getirebilirsiniz; fakat üstatlara has bir özellik olan serbest vezinle yazıyormuş gibi rahat bir şekilde hece vezniyle yazmak zordur ve Cemal Safi, bunu başarabilen şairlerden. Şairler her söyleyeceklerini şiirle dile getirdikleri için, üstat, bu konudaki düşüncesini şu dörtlükle belirtir:
"Geleneği yaşatmak görevim kadar arzum,
Aruz sünneti arzım, hece vezniyse farzım.
Zordan vazgeçemedim, kolaya kaçamadım,
Ecdadıma saygımdır, şiirde nazım tarzım."
Üstadın şiirlerinde ana tema aşktır; fakat bunun yanında şiirlerinde tasavvuf ve yergi de bulmak mümkün. Şimdiye kadar yaklaşık 160 şiiri bestelenen Cemal Safi’nin her şiiri yaşanmış duygularla yazıldığı için, sizi derinden etkiler. Zekai Tunca’nın bestelediği "İmkansız", Türk sanat müziğinde önemli bir başyapıttır. Orhan Gencebay’ın bestelediği "Ya Evde Yoksan"ı dinleyip de etkilenmemek mümkün mü:
"Aşkınla ne garip hallere düştüm,
Her şeyim tamam da bir sendin noksan,
Yağmur yaş demeden yollara düştüm,
İçim ürperiyor, ya evde yoksan!"
Cemal Safi’nin şiirlerindeki aşka gıpta etmemek elde değildir. Hele ki aşk dediğimiz hadisenin günümüzde çok değişik hale geldiğini ve en basit ilişkilerin bile aşk olarak adlandırılmasında sakınca görülmediğini düşünürsek, üstadın mısralarındaki aşkı daha iyi anlarız ve eski aşkları özleriz:
"Sevgim var Karun’un serveti kadar,
Hepsini yoluna sermeye geldim,
Sen harca harcayabildiğin kadar,
Ben senin zevkine sermaye geldim."
"Sanma ki bir arzu, sanma ki nefis,
Sanma ki sadece bir buselik his,
Bir surat asışın bir ömür hapis,
Gülüşün zindandan çıkıştır bana"
Cemal Safi’yi yeri gelir bir telefon konuşmasını şiire aktarmış halde görürsünüz. "Telefon konuşmasından şiir mi olur?" demeyin sakın. Telefonun diğer ucundaki kişi uzun zamandır görüşmediğiniz sevdiğinizse, konuşulan her kelime destan mahiyetindedir şaire:
"Bundan daha güzel müjde mi olur?
Merhaba, diyorsun telefonda sen,
Sen ki konuşursun derdim mi kalır?
Nasılsın, diyorsun telefonda sen...
Bu gece misketi çaldırmaz mıyım,
Başkenti ayağa kaldırmaz mıyım,
Sesini duyup da çıldırmaz mıyım?
Delisin, diyorsun telefonda sen...
Sabrımı yenmese hasret nöbetim,
Arayıp sormaya yoktu niyetim.
O anda hapşırdın, çok yaşa dedim,
Beraber, diyorsun telefonda sen"
Hiçbir şair gösteriş olsun, okunsun diye şiir yazmaz, yazan varsa şair taklidi yapıyor demektir. Şairin amacı rahatlamaktır yazarken; o istemese de eli kaleme gider. Ünlü olmak için yola çıkan şairlerin bu nafile çabası, çok çabuk nihayete erer. Cemal Safi yaşamadığı hiçbir olayı kaleme almamış ve bu yüzden okuyucusunun kalbinde önemli bir yere sahip. Her şiiri bir olayın neticesi, her şiirinin bir hikâyesi var. Aşk şarabını içen ve onun nasıl sarhoş ettiğini anlatan nadide şairlerden:
"Ne yaman işret ki gönül iksiri,
Bir katre içmeyle olduk esiri,
Va’dolan kevserin budur tefsiri,
Ahiret gününü beklemek ihmal,
Sen bir çiçek, ben bir arı, sevgi bal."
Âşık, her türlü çileye razıdır, yeter ki içinde sevdiği olsun. Bu düstur Cemal Safi şiirlerinde çokça görülür. Yeri gelir Saddam’ın işgal ettiği Kuveyt, yeri gelir, Yavuz’un üstüne gittiği İran olur:
"Sarhoşunum nasıl ayakta kalayım?
Aşk şarabın doldu gönül testime,
Sen İran ol, ben de şahın olayım,
Varsın Sultan Selim gelsin üstüme."
Bir kadını, bir erkeğin kırk yıl sevmesindense, bir şairin beş dakika sevmesi daha iyidir derler. Bu sözün doğruluğunu Cemal Safi bize açıkça ispat ediyor. Sevgilinizin sizi terk ettiğini düşünün. Normal bir insanın söyleyeceği en dokunaklı söz, "sensiz olmuyor, geri dön" olurken; terk edilen bir şairse, sevgilinin yokluğunu tasvir etmede kullanılan kelimelere öyle anlam kazandırılır ki, lisanın sınırları nasıl zorlanır görürüz:
"Bilmiyorum nerdeyim, ne haldeyim, ben kimim,
Ayrılırken kimliğim, adresim sende kalmış.
Tebessümü yüzüme çok görüyor matemim
Güldüğümü gösteren tek resim sende kalmış."
Cemal Safi’ye göre, her şey sevgilinin gidişiyle gitmiştir, yaşama sevinci, umutlar, planlar, her şey… Şairin ikinci kitabına da adını veren "Sende Kalmış" şiiri, aslında tüm terk edilenlerin dudaklarında da kalmıştır:
Ayıplama, kınama, kahveye gidiyorsam,
Avunabilmek için bir tavla atıyorsam,
Garson çay uzatırken ben "aklımda" diyorsam,
Sende kalmış demektir, lâdesim sende kalmış.
"Tarifin olmuyor ne kadar yazsam,
Ellerim tutmuyor resmini çizsem,
O güzel çehreni görmeyen ressam,
Bilmez ki dünyaya kör gelir gider."
İlkokul yıllarından beri şiir yazdığını düşünürsek, üstat Cemal Safi’nin yaklaşık 65 yıllık bir şair olduğunu söyleyebiliriz. Bazıları şairliğin doğuştan geldiğini, bazılarıysa sonradan yaşanarak kazanıldığını söyler. Cemal Safi’nin 6 yaşında yazdığı bir dörtlüğe bakarak ilk görüşün akla daha yatkın olduğunu söylemek mümkün:
"Yazmakta epeyce olmuşum mahir,
Yalan yanlış düzme beyit vesair,
Muhitimde ehli yoktu ki zahir,
Ben gibi cahili ettiler şair."
Üstat Cemal Safi, şiirlerini hece ölçüsüyle yazar ve içinde uyak ve vezin barındırmayan yazı şiir olamaz ona göre. Hece veznini başarıyla uygular şiirlerine. Serbest vezinle yazarken, önünüzdeki alan geniştir, söylemek istediklerinizi çok kolay dile getirebilirsiniz; fakat üstatlara has bir özellik olan serbest vezinle yazıyormuş gibi rahat bir şekilde hece vezniyle yazmak zordur ve Cemal Safi, bunu başarabilen şairlerden. Şairler her söyleyeceklerini şiirle dile getirdikleri için, üstat, bu konudaki düşüncesini şu dörtlükle belirtir:
"Geleneği yaşatmak görevim kadar arzum,
Aruz sünneti arzım, hece vezniyse farzım.
Zordan vazgeçemedim, kolaya kaçamadım,
Ecdadıma saygımdır, şiirde nazım tarzım."
Üstadın şiirlerinde ana tema aşktır; fakat bunun yanında şiirlerinde tasavvuf ve yergi de bulmak mümkün. Şimdiye kadar yaklaşık 160 şiiri bestelenen Cemal Safi’nin her şiiri yaşanmış duygularla yazıldığı için, sizi derinden etkiler. Zekai Tunca’nın bestelediği "İmkansız", Türk sanat müziğinde önemli bir başyapıttır. Orhan Gencebay’ın bestelediği "Ya Evde Yoksan"ı dinleyip de etkilenmemek mümkün mü:
"Aşkınla ne garip hallere düştüm,
Her şeyim tamam da bir sendin noksan,
Yağmur yaş demeden yollara düştüm,
İçim ürperiyor, ya evde yoksan!"
Cemal Safi’nin şiirlerindeki aşka gıpta etmemek elde değildir. Hele ki aşk dediğimiz hadisenin günümüzde çok değişik hale geldiğini ve en basit ilişkilerin bile aşk olarak adlandırılmasında sakınca görülmediğini düşünürsek, üstadın mısralarındaki aşkı daha iyi anlarız ve eski aşkları özleriz:
"Sevgim var Karun’un serveti kadar,
Hepsini yoluna sermeye geldim,
Sen harca harcayabildiğin kadar,
Ben senin zevkine sermaye geldim."
"Sanma ki bir arzu, sanma ki nefis,
Sanma ki sadece bir buselik his,
Bir surat asışın bir ömür hapis,
Gülüşün zindandan çıkıştır bana"
Cemal Safi’yi yeri gelir bir telefon konuşmasını şiire aktarmış halde görürsünüz. "Telefon konuşmasından şiir mi olur?" demeyin sakın. Telefonun diğer ucundaki kişi uzun zamandır görüşmediğiniz sevdiğinizse, konuşulan her kelime destan mahiyetindedir şaire:
"Bundan daha güzel müjde mi olur?
Merhaba, diyorsun telefonda sen,
Sen ki konuşursun derdim mi kalır?
Nasılsın, diyorsun telefonda sen...
Bu gece misketi çaldırmaz mıyım,
Başkenti ayağa kaldırmaz mıyım,
Sesini duyup da çıldırmaz mıyım?
Delisin, diyorsun telefonda sen...
Sabrımı yenmese hasret nöbetim,
Arayıp sormaya yoktu niyetim.
O anda hapşırdın, çok yaşa dedim,
Beraber, diyorsun telefonda sen"
Hiçbir şair gösteriş olsun, okunsun diye şiir yazmaz, yazan varsa şair taklidi yapıyor demektir. Şairin amacı rahatlamaktır yazarken; o istemese de eli kaleme gider. Ünlü olmak için yola çıkan şairlerin bu nafile çabası, çok çabuk nihayete erer. Cemal Safi yaşamadığı hiçbir olayı kaleme almamış ve bu yüzden okuyucusunun kalbinde önemli bir yere sahip. Her şiiri bir olayın neticesi, her şiirinin bir hikâyesi var. Aşk şarabını içen ve onun nasıl sarhoş ettiğini anlatan nadide şairlerden:
"Ne yaman işret ki gönül iksiri,
Bir katre içmeyle olduk esiri,
Va’dolan kevserin budur tefsiri,
Ahiret gününü beklemek ihmal,
Sen bir çiçek, ben bir arı, sevgi bal."
Âşık, her türlü çileye razıdır, yeter ki içinde sevdiği olsun. Bu düstur Cemal Safi şiirlerinde çokça görülür. Yeri gelir Saddam’ın işgal ettiği Kuveyt, yeri gelir, Yavuz’un üstüne gittiği İran olur:
"Sarhoşunum nasıl ayakta kalayım?
Aşk şarabın doldu gönül testime,
Sen İran ol, ben de şahın olayım,
Varsın Sultan Selim gelsin üstüme."
Bir kadını, bir erkeğin kırk yıl sevmesindense, bir şairin beş dakika sevmesi daha iyidir derler. Bu sözün doğruluğunu Cemal Safi bize açıkça ispat ediyor. Sevgilinizin sizi terk ettiğini düşünün. Normal bir insanın söyleyeceği en dokunaklı söz, "sensiz olmuyor, geri dön" olurken; terk edilen bir şairse, sevgilinin yokluğunu tasvir etmede kullanılan kelimelere öyle anlam kazandırılır ki, lisanın sınırları nasıl zorlanır görürüz:
"Bilmiyorum nerdeyim, ne haldeyim, ben kimim,
Ayrılırken kimliğim, adresim sende kalmış.
Tebessümü yüzüme çok görüyor matemim
Güldüğümü gösteren tek resim sende kalmış."
Cemal Safi’ye göre, her şey sevgilinin gidişiyle gitmiştir, yaşama sevinci, umutlar, planlar, her şey… Şairin ikinci kitabına da adını veren "Sende Kalmış" şiiri, aslında tüm terk edilenlerin dudaklarında da kalmıştır:
Ayıplama, kınama, kahveye gidiyorsam,
Avunabilmek için bir tavla atıyorsam,
Garson çay uzatırken ben "aklımda" diyorsam,
Sende kalmış demektir, lâdesim sende kalmış.
Allah'ım düşmanımı düşürmesin bu zaafa,
Sanki her noksanımı mecburum itirafa,
Hangi şarkıya girsem, notalar do, re, mi, fa
Sôl diyorum sana sôl, lâ sesim sende kalmış.
Gel Tanrı’ya borcunu teslim etsin bu yürek,
Tez gel ki enkazımı kapatsın kazma kürek,
Kelime-i şahadet getirmem için gerek,
Son diyorum sana, son nefesim sende kalmış.
Selçuk Tekay tarafından bestelenen ve Muazzez Abacı tarafından yorumlanan, "Vurgun" şiiri, her dinleyişte sizi alır, başka diyarlara götürür. Üstat, bu şarkının güftekârı olarak 1990 yılında Milliyet ve Hürriyet Gazeteleri tarafından yılın şairi seçildi. Vurgun şiirinin son dörtlüğü vardır ki şair sevdiğiyle cehenneme de razıdır. Aşkı yaşadıktan sonra şair olmak, yandıktan sonra kaleme sarılmak, üstadın her şiirinde olduğu gibi burada da karşımıza çıkar:
"Ne kadar zulmetsen ah etmem sana,
Her iki cihanda gül kana kana,
Seninle cehennem ödüldür bana
Sensiz cennet bile sürgün sayılır."
Cemal Safi şiirlerinden bahsederken, bazı şiirlerinde kullandığı erotizmden de bahsetmek gerek; fakat üstat, erotizmi şiirlerine uyak ve vezinle o kadar ustaca yerleştirir ki, okurken, şairin amacının mizah olduğunu hemen anlayıverirsiniz. Cemal Safi’nin erotik şiirleri moralinizin en bozuk olduğu anda imdadınıza yetişir, okurken hem dilin ne kadar ustaca kullanıldığını görür ve hayran kalırsınız, hem de gülümsersiniz:
"Senden bir ricam var makul görürsen,
Koynunda kuğular beslermişsin sen,
Düğmeni çözmeme izin verirsen,
Bir taşla iki kuş vurmaya geldim"
Cemal Safi’nin şiirlerinde kullandığı erotizm, sansürlenemez cinstendir. Erotizmi sanatıyla birleştiren usta şairin dizeleri gülümsemenize yardımcı oluyorsa kâfidir:
"Bacak mı görmedik doğalı beri?
O nasıl kalça ki taylardan diri?
Hele isyan eden o iki iri,
Acep dar bluza nasıl sığmış ki?"
"Şefkat beklemezler mi koynundaki öksüzler?
Okşanmak istemez mi o nur topu ikizler?
İnsan bir özrü varsa, bir suçu varsa gizler,
Madem utanıyorsun, neden dar giyiyorsun?
Tanrı’nın verdiğini kuldan esirgiyorsun.
Sevdiğini şiirleriyle eşi görülmemiş bir şekilde öven şair, yeri geldiğinde aynı şiddette yermede de ustadır. En güzel sevgi sözcükleriyle donatılan şiirleri, en ağır eleştiri sözcükleriyle yer değiştirebilir:
"Kahrını çektiysem vardır bir neden,
Sensin bu duyguyu bende üreten,
Gübredir toprağı verimli eden,
Kim kimi kullanmış şöyle bir düşün,
O senin aslına rücu edişin."
"Bir asi rüzgâr ki ruhumda esen,
Gönlümde salınıp gezemezsin sen,
Adımı aklına yazamazsın sen,
Ben küçük yerlere layık değilim"
Şiirlerinde tasavvufi ve milli konulara da yer veren Cemal Safi’nin methiye ve naatları da bulunur. "Kâinatın Ulu İmparatoru", Türk şiirindeki kaliteli methiyelerden biridir:
"Cemâline sığındım haşmet-i celâlinden,
Sana meftun gönlümü fani sevdadan koru,
Nar-ı hicranla yandım memnu aşk melâlinden,
Son olsun, Kâinatın Ulu imparatoru
Sedası son verecek kuşlakların pasına,
İsrafil’in üfleyip çaldığı anda sur’u,
Günahımızı sildir Firdevs’in paspasına,
Medet ya Kâinatın Ulu imparatoru!
Affet ya Kâinatın Ulu imparatoru!
Rahmet Kâinatın Ulu imparatoru!
İlham-ı ilahi sende okyanus,
Damlana talibim ey yüce Yunus"
Şimdiye kadar "Sende Kalmış", "Vurgun", "Kıyamete Kırk Kala" ve "Ya Evde Yoksan" adlı 4 kitap çıkaran Cemal Safi, sayısız ödül almıştır. 1989 yılında Milliyet Gazetesi’nin açmış olduğu ‘"Yılın en sevilen şarkıları" yarışmasında "Rüyalarım Olmasa (İmkansız)" şiiriyle Birincilik ödülü aldı. Yine 1989 yılında Hürriyet Gazetesi tarafından Altın Kelebek Ödülü’ne layık görüldü. 2003 yılında Türk Dil Kurumu tarafından Türkçeyi en iyi kullanan şair olarak seçildi. 2004 yılında Romanya’nın en büyük sanat nişanı olan Eminescu nişanı ve daha sayısız ödül ve plaketler aldı. Şiirleri Romence, Arnavutça ve İtalyanca’ya çevrildi.
Sanki her noksanımı mecburum itirafa,
Hangi şarkıya girsem, notalar do, re, mi, fa
Sôl diyorum sana sôl, lâ sesim sende kalmış.
Gel Tanrı’ya borcunu teslim etsin bu yürek,
Tez gel ki enkazımı kapatsın kazma kürek,
Kelime-i şahadet getirmem için gerek,
Son diyorum sana, son nefesim sende kalmış.
Selçuk Tekay tarafından bestelenen ve Muazzez Abacı tarafından yorumlanan, "Vurgun" şiiri, her dinleyişte sizi alır, başka diyarlara götürür. Üstat, bu şarkının güftekârı olarak 1990 yılında Milliyet ve Hürriyet Gazeteleri tarafından yılın şairi seçildi. Vurgun şiirinin son dörtlüğü vardır ki şair sevdiğiyle cehenneme de razıdır. Aşkı yaşadıktan sonra şair olmak, yandıktan sonra kaleme sarılmak, üstadın her şiirinde olduğu gibi burada da karşımıza çıkar:
"Ne kadar zulmetsen ah etmem sana,
Her iki cihanda gül kana kana,
Seninle cehennem ödüldür bana
Sensiz cennet bile sürgün sayılır."
Cemal Safi şiirlerinden bahsederken, bazı şiirlerinde kullandığı erotizmden de bahsetmek gerek; fakat üstat, erotizmi şiirlerine uyak ve vezinle o kadar ustaca yerleştirir ki, okurken, şairin amacının mizah olduğunu hemen anlayıverirsiniz. Cemal Safi’nin erotik şiirleri moralinizin en bozuk olduğu anda imdadınıza yetişir, okurken hem dilin ne kadar ustaca kullanıldığını görür ve hayran kalırsınız, hem de gülümsersiniz:
"Senden bir ricam var makul görürsen,
Koynunda kuğular beslermişsin sen,
Düğmeni çözmeme izin verirsen,
Bir taşla iki kuş vurmaya geldim"
Cemal Safi’nin şiirlerinde kullandığı erotizm, sansürlenemez cinstendir. Erotizmi sanatıyla birleştiren usta şairin dizeleri gülümsemenize yardımcı oluyorsa kâfidir:
"Bacak mı görmedik doğalı beri?
O nasıl kalça ki taylardan diri?
Hele isyan eden o iki iri,
Acep dar bluza nasıl sığmış ki?"
"Şefkat beklemezler mi koynundaki öksüzler?
Okşanmak istemez mi o nur topu ikizler?
İnsan bir özrü varsa, bir suçu varsa gizler,
Madem utanıyorsun, neden dar giyiyorsun?
Tanrı’nın verdiğini kuldan esirgiyorsun.
Sevdiğini şiirleriyle eşi görülmemiş bir şekilde öven şair, yeri geldiğinde aynı şiddette yermede de ustadır. En güzel sevgi sözcükleriyle donatılan şiirleri, en ağır eleştiri sözcükleriyle yer değiştirebilir:
"Kahrını çektiysem vardır bir neden,
Sensin bu duyguyu bende üreten,
Gübredir toprağı verimli eden,
Kim kimi kullanmış şöyle bir düşün,
O senin aslına rücu edişin."
"Bir asi rüzgâr ki ruhumda esen,
Gönlümde salınıp gezemezsin sen,
Adımı aklına yazamazsın sen,
Ben küçük yerlere layık değilim"
Şiirlerinde tasavvufi ve milli konulara da yer veren Cemal Safi’nin methiye ve naatları da bulunur. "Kâinatın Ulu İmparatoru", Türk şiirindeki kaliteli methiyelerden biridir:
"Cemâline sığındım haşmet-i celâlinden,
Sana meftun gönlümü fani sevdadan koru,
Nar-ı hicranla yandım memnu aşk melâlinden,
Son olsun, Kâinatın Ulu imparatoru
Sedası son verecek kuşlakların pasına,
İsrafil’in üfleyip çaldığı anda sur’u,
Günahımızı sildir Firdevs’in paspasına,
Medet ya Kâinatın Ulu imparatoru!
Affet ya Kâinatın Ulu imparatoru!
Rahmet Kâinatın Ulu imparatoru!
İlham-ı ilahi sende okyanus,
Damlana talibim ey yüce Yunus"
Şimdiye kadar "Sende Kalmış", "Vurgun", "Kıyamete Kırk Kala" ve "Ya Evde Yoksan" adlı 4 kitap çıkaran Cemal Safi, sayısız ödül almıştır. 1989 yılında Milliyet Gazetesi’nin açmış olduğu ‘"Yılın en sevilen şarkıları" yarışmasında "Rüyalarım Olmasa (İmkansız)" şiiriyle Birincilik ödülü aldı. Yine 1989 yılında Hürriyet Gazetesi tarafından Altın Kelebek Ödülü’ne layık görüldü. 2003 yılında Türk Dil Kurumu tarafından Türkçeyi en iyi kullanan şair olarak seçildi. 2004 yılında Romanya’nın en büyük sanat nişanı olan Eminescu nişanı ve daha sayısız ödül ve plaketler aldı. Şiirleri Romence, Arnavutça ve İtalyanca’ya çevrildi.
Furkan Usta
Hariciye Dergisi, Aralık 2010
Hariciye Dergisi, Aralık 2010