“Ben, kendim ile çevremden müteşekkilim ve eğer çevremi kurtaramazsam kendimi de kurtaramam.”
Ortega y Gasset’in 1914’te, 31 yaşındayken yayımladığı kitabı Quijote Üzerine Düşünceler, felsefecinin daha sonra vereceği eserlerin çıkış noktasını oluşturur. Denemelerden oluşan bu kitabında özellikle sanat ve edebiyat alanlarındaki temel düşüncelerini ortaya koyduğu söylenebilir. Gerçekten de 1930’lardan sonra bu eserine göndermelerde bulunacak ve Quijote Üzerine Düşünceler, Ortega y Gasset’in düşüncesinin anlaşılmasında elzem bir eser niteliği kazanacaktır.
Bu birinci cilt, in partibus infidelium1 bir felsefe profesörünün Düşünceler başlığı altında yayımlayacağı çeşitli konularda ve çok fazla önem taşımayan denemeleri haber vermektedir2. Bunlardan bazıları bu Quijote Üzerine Düşünceler dizisi gibi alayişli konuları ele alırken, diğerleri ise kimi naçiz daha mütevazı –ancak hepsi de neticede doğrudan veya dolaylı olarak İspanyol çevrelere değinmekte olan– konuları ele almaktadır. Bu denemeler yazar için –derslik, gazete veya politika gibi– aynı faaliyeti sürdürmenin, aynı duygulanımı dışa vurmanın farklı yollarıdır. Bunun dünyadaki en önemli faaliyet olduğunun kabul edilmesi gibi bir beklentim yok; bunun elimden gelen tek şey olduğunu hesaba katınca kendimi kendi huzurumda gerekçeli görüyorum. Beni bu yöne sevk eden duygulanım, kalbimde rastladığım en canlı duygulanımdır. Spinoza’nın kullandığı o güzel adı dirilterek ben ona amor intellectualis derdim. Zira, okur, bunlar entelektüel sevgi denemeleridir.
Bu denemeler bilgilendirme niteliğinden tamamen yoksunlar; birer özet de değiller. Daha ziyade bir 17. yüzyıl hümanistinin “kurtuluşlar” diye adlandıracağı şeyler bunlar. Bu denemelerde arananlar şunlar: Bir olgu ele alındığında –bir insan, kitap, tablo, manzara, hata, sızı– onu en kısa yoldan anlamının bütünlüğüne eriştirmek. Hayatın daima kıyıya vuran dalgalarını geri çekmesiyle birlikte bir enkazın kifayetsiz kalıntıları gibi ayaklarımıza attığı her türlü malzemeyi öyle bir düzene sokup yerleştirmek ki güneş üzerlerinde sayısız yansımalar yaratsın.
Çeviren: Mehmet Sait Şener